Jeleń szlachetny, Myslistwo - Łowiectwo, Łowiectwo, Zwierzeta
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Jeleś szlachetny
(Cervus elaphus)
dostarczajħcħ wszelkich potrzebnych substancji do rozwoju wieśca. Za ostateczny
ksztaÿt i rozmiar wieśca odpowiada nie tylko wiek i kondycja byka, czynniki
hormonalne, ale takƌe karma i warunki klimatyczne.
III. Odƌywianie
Jeleś jest przeƌuwaczem, czyli spoƌywa pokarm wyÿħcznie roŰlinny. W jego
diecie znajduje siĶ 49 gatunkw roŰlin. Zasadniczo ƌywi siĶ trawħ i innħ roŰlinnoŰciħ
zielnħ. Wiosnħ objada pħczki krzeww i niskich drzew. Latem ponad poÿowĶ jego
karmy stanowi trawa i zioÿa. PƊnym latem i jesieniħ zajada siĶ jagodami i owocami
drzew (bukiew, ƌoÿĶdzie, kasztany, dzikie jabÿka), aby przygotowaĚ sobie odpowiedniħ
tkankĶ tÿuszczowħ. W okresie zimy ƌeruje gÿwnie na oziminach i na korze drzew,
ktra zapewnia zaspokojenie zapotrzebowania organizmu na znajdujħce siĶ w niej
garbniki oraz wapno i fosfor potrzebne na budowĶ poroƌa i koŰĚca. Ƌerowanie
odbywa siĶ o zmroku i trwa okoÿo godziny. Wwczas nastĶpujĶ przeƌuwanie i
odpoczynek, i na nowo przystĶpujħ do ƌerowania, aƌ do Űwitu.
I. WystĶpowanie i siedlisko
Jeleś szlachetny wystĶpuje nierwnomiernie w szerokim pasie strefy
umiarkowanej pÿnocnej Afryki, Eurazji i Ameryki Pÿnocnej. Na caÿym tym obszarze
tworzy liczne podgatunki. Wielu autorw wyraƌa poglħd, ƌe PolskĶ zamieszkujħ dwie
formy jelenia szlachetnego: Jeleś europejski nizinny i Jeleś europejski karpacki.
Obecnie jeleś zamieszkuje bogate w podszyt lasy liŰciaste i mieszane, w ktrych obok
starszych drzewostanw wystĶpujħ zwarte mÿodniki, ÿħki ŰrdleŰne i bagienka.
Wsplnħ cechħ Űrodowisk leŰnych preferowanych przez jelenia jest wystĶpowanie w
ich obrĶbie lub bezpoŰrednim sħsiedztwie powierzchni trawiastych (luk, pÿazowin, ÿħk,
pastwisk) i falowanego terenu. DoŰĚ czĶsto w okresie wiosennym penetrujħ ÿħki i
szuwary, latem i jesieniħ lasy dĶbowo-bukowe, zaŰ zimħ ich gÿwnħ ostojĶ stanowiħ
bory sosnowe.
II. Charakterystyka oglna
IV. Rozmnaƌanie i rozwj
Jeleś odznacza siĶ masywnħ sylwetkħ, niemal kwadratowħ w obrysie.
RozpiĶtoŰĚ masy ciaÿa jest doŰĚ duƌa i u bykw wynosi od 100 do 350 kg. Waga ÿaś
jest z reguÿy o 1/3 do 1/4 mniejsza. Suknia latem jest czerwonawobrħzowa, a zimħ
przyjmuje zabarwienie bardziej pÿowe, szare. Biaÿawe cĶtki wystĶpujħ tylko u cielħt w
pierwszych tygodniach ich ƌycia. Dÿuƌsze wÿosy pojawiajħ siĶ u starszych osobnikw
mĶskich, na grnej partii i po bokach szyi, tworzħc charakterystycznħ grzywĶ, ktra
wraz z wiekiem staje siĶ wyraƊniejsza i dÿuƌsza. Stosunkowo dÿugi ogon rozdziela jasnħ
plamĶ na zadzie, ktra dodatkowo jest obrzeƌona czarnħ sierŰciħ. Badyle jelenia sħ
dÿugie, cienkie, opatrzone w delikatne racice. Poroƌe wystĶpuje tylko u samcw i jest
rokrocznie budowane od nowa. Juƌ kilka dni po zrzuceniu wieśca zaczyna siĶ proces
tworzenia nowego poroƌa i trwa okoÿo 5 miesiĶcy, do caÿkowitego wyksztaÿcenia. W
okresie wzrostu poroƌe pokryte jest scypuÿħ - bogato unaczynionħ i unerwionħ skrħ,
Okres rui, czyli rykowisko odbywa siĶ od poÿowy wrzeŰnia do poÿowy
paƊdziernika, trwa intensywnie okoÿo 2 tygodni, najczĶŰciej pod koniec wrzeŰnia. W
tym czasie byk, jeŰli jest mocny, gromadzi harem rujnych ÿaś, nad ktrymi sprawuje
wÿadzĶ absolutnħ. Silny byk potrafi zgromadziĚ od 6 do 10 ÿaś. ChmarĶ takħ "trzyma"
blisko siebie, nie pozwalajħc ƌadnej z samic na zbytnie oddalenie siĶ. Kaƌdy byk, ktry
zbliƌa siĶ do takiego stada musi mieĚ wwczas na uwadze, ƌe nie spodoba siĶ to
"wÿaŰcicielowi". Ƌaden intruz nie moƌe liczyĚ na pobÿaƌliwoŰĚ byka stadnego. Swojħ
postawħ i gÿosem prbuje odstraszyĚ konkurenta. JeŰli to nie wystarcza to dochodzi do
walki, po ktrej zwyciĶzca moƌe sobie roŰciĚ prawa do samic. W czasie rykowiska
ÿanie pokrywane sħ kilkukrotnie w krtkich odstĶpach czasu. Ciħƌa trwa 237-238 dni.
Przed porodem (trwa on maksymalnie do 10 minut) przyszÿa matka odÿħcza siĶ od
chmary, aby do niej wrciĚ juƌ z w miarĶ samodzielnym cielakiem. Mÿode ssie mleko
nawet do lutego, a przy matce pozostaje do nastĶpnego ocielenia. Peÿny rozwj
fizyczny ÿanie osiħgajħ w 2 roku ƌycia (wwczas biorħ udziaÿ w rykowisku). Byki
potrzebujħ na to 3-4 lata, a aktywnie uczestniczħ w rui w 4-5 roku ƌycia.
SĶk Ï wyrostek na poroƌu jelenia.
Scypuÿ Ï miĶkka skrna naroŰl odƌywiajħca poroƌe podczas wzrostu
Suknia Ï okrywa wÿosowa, inaczej sierŰĚ.
ůwiece Ï o oczach jelenia.
Talerz Ï inaczej lustro.
Tyka- pojedyncza czĶŰĚ poroƌa
Wycieranie poroƌa Ï zdzieranie scypuÿu kiedy jego rola jest juƌ niepotrzebna.
Zrzut- zrzucona tyka jelenia.
V. Zachowanie
Jelenie sħ zwierzĶtami stadnymi. Oprcz sporadycznych przypadkw starych
bykw ƌyjħ w grupach. Poza okresem godowym chmary te sħ zÿoƌone z ÿaś i mÿodych
lub bykw. Grupħ paś przewodzi najbardziej doŰwiadczona poŰrd nich, u panw zaŰ
byk, ktry jest aktualnie najmocniejszy. W odrƌnieniu od saren sħ mniej terytorialne i
lubiħ kħpiele bÿotne. W chwilach zagroƌenia mogħ siĶ broniĚ kopniĶciami przednich
badyli. Jak na tak duƌe zwierzĶta Űpiħ bardzo maÿo, bo 60 - 100 minut.
VI. Ekologia gatunku
Obecnie liczebnoŰĚ jeleni regulowana jest wyÿħcznie przez odstrzaÿ ÿowiecki.
Jedynie w rejonach gdzie wystĶpuje wilk, niedƊwiedƊ lub ryŰ liczba jeleni moƌe siĶ
wahaĚ. Jednak ci naturalni wrogowie majħ raczej pozytywny wpÿyw na populacjĶ, gdyƌ
eliminujħ osobniki chore, stare, niedoŰwiadczone. Swojħ obecnoŰciħ jelenie pozytywnie
wpÿywajħ na ekosystem leŰny, zwiĶkszajħc jego wydajnoŰĚ i zrƌnicowanie. Jednak
przy nadmiernej iloŰci osobnikw tego gatunku moƌe dochodziĚ do wystĶpowania
znacznych szkd- zjadania i tratowania upraw rolnych, spaÿowywania i zgryzania
drzew zarwno cennych gospodarczo, jak i lasotwrczych.
VII. Sÿowniczek
Badyle Ï o nogach jelenia.
Byk Ï samiec jelenia.
Chmara Ï stado jeleni.
Czemchanie Ï pozbywanie siĶ scypuÿu.
CielĶ Ï mÿode jelenia.
Grandle Ï zanikowe kÿy w grnej szczĶce byka.
Gomÿa- byk bez poroƌa
Flagi- zwisajħce strzĶpy zdzieranego scypuÿu.
Kwiat Ï o ogonie daniela.
Licwka Ï o ÿani prowadzħcej resztĶ chmary.
Lustro Ï o biaÿej ÿacie wystĶpujħcej na zadzie jeleni.
þania Ï samica jelenia.
þaśka Ï o mÿodej samicy nie prowadzħcej jeszcze cielaka.
Moƌdƌeś Ï kostne zgrubienie na czaszce, z ktrego wyrasta poroƌe.
Paÿowanie Ï obgryzanie kory drzew.
Poroƌe Ï wyrastajħcy corocznie kostny twr.
Rykowisko- gody jeleni
[ Pobierz całość w formacie PDF ]