Jak blisko relacji zmienia, rozwiązywanie konfliktów
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Nela Szyszko-Oniszek
Zbigniew Czwartosz
JAK BLISKOŚĆ RELACJI ZMIENIA REGUŁY FUNKCJONOWANIA LUDZI?
Od pewnego czasu w psychologii społecznej rozwija się nurt
proponujący analizowanie relacji interpersonalnych w
kategoriach wymiany, czego dobitnym przykładem jest, omawiana
w poprzednim rozdziale, teoria Walster, Walster i Berscheid
(1976). Przyjmuje się, że każdą społeczną interakcję pomiędzy
dwojgiem lub większą ilością partnerów można rozpatrywać jako
swoistego rodzaju transakcje. Obserwacja codziennych
kontaktów międzyludzkich wykazuje, że każda z osób
znajdujących się w relacji z inną wnosi do tego związku
określonego rodzaju zachowania zwane zgodnie z teoriami
wymiany „wkładami”, „zasobami”, „dobrami” lub „udziałami”.
Przedmiot transmisji mogą stanowię: obiekty materialne
kwiaty, butelka wina, pieniądze i to wszystko, co posiada
wartość wymienialną, okazywanie zainteresowania partnerem,
pocałunki, uściski, adorowanie, dostarczanie informacji,
wyrażanie opinii, udzielanie rad, ale także karanie partnera
poprzez powstrzymywanie się od okazywania mu uczuć itp.
Wkłady te nie muszą być symetryczne. Mężczyźni i kobiety z
racji swej odmiennej płci i pełnionych ról społecznych mają
do dyspozycji inny repertuar „udziałów” we wzajemnych
relacjach. Według Balesa (1950) kobiety angażują w związki z
innymi głównie wkłady natury emocjonalnej (troszczą się o
rodzinę, tworzą atmosferę ciepła, miłości i bezpieczeństwa).
Mężczyźni zwani liderami instrumentalnymi w swoje społeczne
wymiany częściej „wnoszą” dobra bardziej uniwersalne. W ich
rękach spoczywają sprawy finansów rodziny, do nich z reguły
należą ostateczne decyzje i oceny, to oni stanowią „główny
bank informacji”.
1
1.
CO LUDZIE WYMIENIAJĄ?
Ludzie wymieniając z innymi określone dobra kalkulują.
Jednocześnie zyski i straty, jakie przynosi im każda społeczna
interakcja. Dopóki pozostawanie w określonych relacjach jest
dla nich nagradzające i nie łączy się ze zbyt wysokimi
kosztami, dopóty ludzie czerpią satysfakcję z tego rodzaju
związków, pragną je kontynuować i podtrzymują wymianę. Kiedy
nakłady jednostki zaczynają przewyższać zyski płynące z
pozostawania w danym układzie, kontynuowanie relacji staje
się niesatysfakcjonujące, bo nieopłacalne a ostateczną drogą
rozwiązania takiej sytuacji może być wycofanie z tego typu
związków.
Foa i Foa (1960) dokonali klasyfikacji „dóbr” transmi-
towanych przez ludzi w ich społecznych interakcjach i opisali
poznawczy mechanizm leżący u podstaw wymiany - tworząc tzw.
teorię zasobów („resources theory”). Autorzy terminem
„zasoby” określają to wszystko, co staje się przedmiotem
transmisji w relacjach interpersonalnych. Zasoby dzielą na
sześć ogólnych klas (rys. 1):
-
miłość (ekspresja uczuć, zainteresowania, ciepła itp.);
-status (wyrażanie ewaluatywnych sądów, dostarczanie
partnerowi prestiżu,
okazywanie uznania i szacunku itp.);
-
informacje (obejmujące rady, opinie, instrukcje itp.);
-pieniądze (kategoria obejmująca przeliczalne środki
umożliwiające w dowolnym
momencie wymianę na inne dobra);
-
rzeczy (obiekty namacalne, produkty, materiały itp.);
-
usługi (działania wykonywane na rzecz partnera).
Zachowania ludzi mogą przybierać formy konkretne lub
symboliczne. Ofiarowanie prezentu, usługi na rzecz partnera,
pocałunek w rękę, wręczenie kwiatów należą do zachowań kon-
kretnych. „Mowa ciała” w postaci gestów, mimiki, postawy,
uśmiechów to zachowania przyjmujące bardziej symboliczną
formę. Pierwszą współrzędną, na której uporządkowano „dobra”
2
wymiany interpersonalnej stał się więc wymiar konkretność -
symbolizm. Zasobami najbardziej konkretnymi są według Foa i
Foa rzeczy i usługi. Status i informacje jako, że najczęściej
bywają transmitowane werbalnie lub paralingwistycznie
zaliczone zostały do najbardziej symbolicznych dóbr. Miłość
i pieniądze znalazły się pośrodku wymiaru z tego względu, że
mogą być wymieniane zarówno w formie symbolicznej jak i kon-
kretnej.
partyku
larne
partyku
larne
symboli
konkret
ne
czne
MIŁOŚĆ
STATUS
USŁUGI
INFORMACJE
RZECZY
PIENIĄD
ZE
symboli
konkret
ne
czne
uniwers
uniwers
alne
alne
Rys. 1. TYPOLOGIA WYMIENIANYCH DÓBR wg. Foa i Foa (1980)
Drugi wymiar, na którym można uporządkować zasoby to
partykularyzm - uniwersalizm. Wymiar ten ma ścisły związek z
osobą, która dostarcza owych dóbr. Pieniądze jako dobro naj-
bardziej uniwersalne posiadają jednakową wartość niezależnie
od osoby będącej dawcą - możemy je wymieniać zasadniczo z
każdym człowiekiem. Miłość jako dobro najbardziej partykularne
nie jest „zasobem” szeroko dostępnym w wymianie, dlatego
„rezerwujemy” ją jedynie dla określonych osób. Pozostałe dobra
zajmują miejsca pośrednie, przy czym informacje i rzeczy
stanowią dobra bardziej uniwersalne niż świadczenie usług czy
zachowania należące do kategorii statusu.
Z przeprowadzonych do tej pory badań empirycznych wynika,
że ludzie rzeczywiście dzielą dobra interpersonalnej wymiany
3
na klasy, jakie zaproponowano w teorii. Potwierdzono także
prezentowaną wcześniej tezę, iż męskie udziały należą głównie
do klasy dóbr uniwersalnych (pieniądze, informacje), a kobiece
mają naturę partykularną (miłość, usługi).
Szeroki repertuar zachowań, jakim dysponują jednostki w
społecznych wymianach może być znacznie ograniczany konteks-
tem sytuacyjnym w jakim przebiega transakcja oraz może zale-
żeć od stopnia zażyłości istniejącej między partnerami. Typ
relacji interpersonalnej, w jakiej znajduje się dwoje ludzi
wyznaczać może zarówno to, jakie klasy dóbr staną się przed-
miotem transmisji, jak i może określać ogólną liczbę wymie-
nianych zasobów. Uważa się, że w bliskich związkach między-
ludzkich przedmiotem wymiany są dobra pochodzące ze wszyst-
kich sześciu klas (Foa i Foa 1980, Berscheid 1978).
Uczestnicy tego typu relacji nie są z reguły ograniczeni
ramami czasowymi a ich wspólne aktywności przebiegają w
różnorodnych sytuacjach. Z tego względu mają oni możliwość
ustalania wartości i ewentualnej wymienialności określonych
klas zasobów (np. żona może „odpłacie się” mężowi za dobra
ekonomiczne jakich dostarcza rodzinie ugotowaniem
specjalnego obiadu, wyznaniem uczucia, stwierdzeniem jak
bardzo go ceni jako fachowca itp.).
Istotą bliskich kontaktów międzyludzkich (rodzinnych,
małżeńskich, przyjacielskich) jest wymiana zachowań głównie
symbolicznych i partykularnych. Angażowanie w transakcje z
bliskimi szerokiego zbioru dóbr świadczy o zaangażowaniu,
zaufaniu i przyczynia się do dalszej integracji wzajemnych
kontaktów.
W relacjach mniej personalnych ludzie nie są zaintere-
sowani skomplikowanymi i trudnymi wymianami. Swoje transa-
kcje ograniczają najczęściej do kilku dóbr, takich, których
wartość łatwo jest ocenić. Operują najczęściej dobrami kon-
kretnymi i uniwersalnymi. Tego typu zasoby są mniej zależne
od cech „nadawcy”, stanowią wyraźniejszą egzemplifikację
„wkładu”, są także mniej zależne od personalnych cech
4
„odbiorcy”.
Dalecy znajomi, ludzie spotykający się okazjonalnie, ci,
których nie łączy bliższa więź preferują wymianę wewnątrz
tej samej klasy zasobów (Foa i Foa 1980). Odwzajemniają się
najczęściej rzeczą za rzecz, usługą za usługę, informacją za
informację. Wymiana dóbr tej samej klasy pozwala każdemu
uczestnikowi relacji określić sprawiedliwość bez potrzeby
dłuższych negocjacji i szczególnego zaufania do partnera.
Większość badań potwierdza tezę, że w relacjach charak-
teryzujących się większym dystansem miedzy ludźmi dąży się do
wymiany w ramach tej samej klasy (Walster, Walster, Berscheid
1978). Ludzie w kontaktach okazjonalnych są ograniczeni
kontekstem sytuacyjnym, brak im czasu na ustalanie wartości
oraz wymienialności poszczególnych dóbr, dlatego postępują
według prostej zasady „oddaj to co dostałeś” i posługują się
prostymi w kalkulacji wymianami. Istnieją także dowody, że
pary małżeńskie przeżywające okresy kryzysowe ograniczają
swoje wzajemne wymiany transmitując dobra z kilku tylko klas.
Takie pary, podobnie jak dalecy znajomi zaczynają w sposób
bardziej wyrazisty porównywać swoje udziały a wymiany
skupiają na bardziej obiektywnych i łatwiej policzalnych
dobrach.
2.
WYMIANA A WSPÓLNOTA
Większość badaczy relacji interpersonalnych uważa, że
teorie wymiany oraz teoria słuszności dobrze opisują fun-
kcjonowanie wszystkich typów związków międzyludzkich - za-
równo tych dalekich jak i najbardziej intymnych. La Gaipa
(1978) optując za taką uniwersalnością pisze: „... podstawowym
założeniem w stosunkach międzyludzkich jest to, że ludzie
oczekują jakiejś nagrody za swoje działania, a ponieważ teorie
wymiany nie ograniczają się do jakiegoś bliżej określonego
typu nagrody mogą być one przydatne do analizowania związków o
różnym stopniu intymności i zaangażowania. O każdym związku,
nawet najbardziej intymnym można mówić w aspekcie wymiany tak
dalece jak dalece działania danej osoby są wyznaczone
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]