Jak prawidłowo siedzieć, Technik BHP, Podstawy ergonomii i fizjologii pracy, ergonomia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 5/2005
Jak
prawid³owo
mgr inż. JOANNA KAMIŃSKA
Centralny Instytut Ochrony Pracy
– Państwowy Instytut Badawczy
siedzieæ
W artykule zaprezentowano zalecenia dotyczące pracy w pozycji siedzącej i siedzisk. W pierwszej części
przedstawiono wymagania dotyczące siedzisk biurowych – ich wymiarów i regulacji. Omówiono też sposoby
oceny siedzisk: porównanie parametrów siedziska z wartościami rekomendowanymi, dopasowanie siedziska do
wymiarów antropometrycznych człowieka, subiektywną ocenę siedzisk przez osoby badane. W drugiej części
podkreślono znaczenie wiedzy i świadomości pracownika oraz przedstawiono zalecenia dla osób pracujących
w pozycji siedzącej pod kątem zapobiegania powstawaniu dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego.
How to sit properly
This article presents recommendations related to sedentary work and sitting. The first part of the article presents demands
concerning office seats – their dimensions and adjustments. Methods of assessing seats are also presented: comparing
parameters of seats with recommended values, adjusting seats to the anthropometrical measures of a human and subjective
evaluation of seats. The second part of the article underlines the significance of workers’ knowledge and awareness. Some
suggestions for minimising musculoskeletal diseases are also presented.
Badania oraz ergonomiczna ocena,
powszechnie stosowanych siedzisk, prze-
prowadzane są w CIOP-PIB [3]. Polegają
one na wypełnieniu (przez osoby badane)
kwestionariusza obejmującego ocenę:
regulacji siedziska, wygody poszczegól-
nych jego części, jakości ich wykonania
oraz uszeregowaniu ocenianych siedzisk
od najlepszego do najgorszego. Ocena su-
biektywna potwierdziła ocenę obiektywną:
siedzisko, które miało najbardziej ergono-
miczne wymiary i regulacje (na podstawie
porównania z normą PN-EN 1335-1:2004)
było także przez respondentów ocenione
najlepiej.
Badania takie mogą być przydatne
do dokonania wyboru najlepszego krzesła
biurowego, które ma być zakupione dla
pracowników danego zakładu pracy. Ma
to też zalety z psychologicznego punktu
widzenia: pracownicy, którzy mają moż-
liwość kształtowania swojego stanowiska
pracy, są bardziej z tego stanowiska zado-
woleni i osiągają lepsze wyniki w pracy.
Często siedziska są oceniane z wykorzy-
staniem kilku metod równocześnie, a zale-
cenia do projektowania siedzisk są sumą
zaleceń i wyników uzyskanych z zastoso-
wania wymienionych trzech metod.
Jakie wymagania
powinno spełniać dobre,
ergonomiczne siedzisko biurowe?
Wymagania ogólne (fot.):
• dostateczna stabilność, przez wypo-
sażenie siedziska w podstawę co najmniej
pięciopodporową z kółkami jezdnymi
• wymiary i regulacje oparcia i siedzi-
ska, zapewniające wygodną pozycję ciała
i swobodę ruchów
• wyprofilowanie płyty siedziska i opar-
cia odpowiednie do naturalnego wygięcia
kręgosłupa i odcinka udowego kończyn
dolnych
• możliwość obrotu wokół osi pionowej
o 360°
• regulowane podłokietniki
• mechanizmy regulacji powinny być
łatwo dostępne i proste w obsłudze oraz
tak usytuowane, aby regulację można było
wykonywać w pozycji siedzącej.
Utrzymywanie pozycji siedzącej jest dla
człowieka mniej męczące fizycznie w po-
równaniu ze staniem, jednak powoduje
znacznie większe (o ok. 40%) obciążenie
kręgosłupa lędźwiowego. Dlatego długie
przebywanie w pozycji siedzącej jest dla
człowieka uciążliwe. Może powodować
zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa
i krążków międzykręgowych, co w re-
zultacie prowadzi do ograniczenia jego
ruchomości. Coraz powszechniejsze
dolegliwości kręgosłupa lędźwiowego
i szyjnego u osób pracujących w pozycji
siedzącej każą zastanawiać się, jak należy
pracować, aby im zapobiegać. Przede
wszystkim stanowisko pracy powinno
spełniać wymagania ergonomii, a pra-
cownik powinien wiedzieć jak dostosować
na przykład siedzisko do swoich potrzeb
(wymiarów antropometrycznych) i jak
prawidłowo siedzieć.
Ergonomiczne siedzisko
Siedzisko ma największy wpływ
na kształtowanie pozycji pracownika
podczas wykonywania pracy w pozycji
siedzącej. Sprawdzenie, czy konkretne
siedzisko spełnia wymagania ergonomii
i może być wykorzystane na stanowisku
pracy można przeprowadzić przez [1]:
• porównanie parametrów siedziska
z wartościami rekomendowanymi (projek-
tant i producent oraz użytkownik)
• dopasowanie siedziska do wymiarów
antropometrycznych poszczególnych osób
(użytkownik)
• subiektywną ocenę siedzisk przez
osoby badane w warunkach laboratoryj-
nych oraz na stanowisku pracy (projektant,
producent oraz użytkownik).
Do porównania parametrów siedzi-
ska z wartościami rekomendowanymi
może być przydatna norma PN-EN 1335-
-1:2004 [2]. Norma ta pozwala na klasy-
fikację siedzisk biurowych na podstawie
ich parametrów. Siedziska są klasyfiko-
wane do kategorii A (wzorowe), B (bardzo
dobre) lub C (dobre). Porównanie parame-
trów siedziska z wartościami rekomendo-
wanymi jest zalecane na przykład przed
zakupem siedzisk do zakładu pracy.
W CIOP-PIB jest prowadzona certy-
fikacja siedzisk biurowych na podstawie
porównania z wymienioną normą wymia-
rów i zakresów regulacji płyty siedziska,
oparcia, podłokietników oraz wymagań do-
tyczących podstawy siedziska, jego stabil-
ności. Dodatkowo oceniana jest też mięk-
kość płyty siedziska, dostępność regulacji
oraz badana jest wygoda użytkowania (na
podstawie subiektywnej oceny siedzisk).
Do potrzeb certyfikacji dodatkowo stwo-
rzono kategorię siedzisk rehabilitacyjnych
(kategoria 0). Jest to kategoria siedzisk
wzorowych A – dodatkowo spełniających
wymagania rehabilitacyjne.
Dostosowanie siedzisk do wymiarów
antropometrycznych człowieka
odbywa
się z reguły na etapie ich projektowania.
Wymiary i regulacje siedziska muszą być
dostosowane do wymiarów ciała przy-
najmniej 90% populacji użytkowników.
Powinny stwarzać wygodne i bezpieczne
warunki pracy osobom, których wymiary
mieszczą się między wartościami 5. i 95.
centyla.
Subiektywna ocena siedzisk
przez
osoby badane jest przydatna do porówna-
nia siedzisk między sobą i/lub do wyboru
najlepszego.
226
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 5/2005
Szczegółowe wymagania dotyczące
głównych elementów siedziska:
•
oparcie
: szerokość: min. 36 cm;
wysokość oparcia: min. 26 cm; regulacja
wysokości oparcia min. 5 cm; regulacja
odchylenia oparcia do tyłu: min. 15°;
kształt oparcia dopasowany do naturalnego
wygięcia kręgosłupa
• płyta siedziska:
głębokość: min.
38 cm; szerokość: min. 40 cm; regulacja
wysokości płyty siedziska w zakresie
co najmniej 40 ÷ 51 cm od podłoża; pochy-
lenie płyty siedziska do tyłu: 2 ÷ 7°
• podłokietniki
w kształcie litery T;
regulacja wysokości podłokietników ponad
płytą siedziska w zakresie, co najmniej,
20 ÷ 25 cm; odległość między podłokiet-
nikami: 46 ÷ 51 cm
Minimalne wymagania ergonomii sie-
dzisk na stanowiskach pracy z kompute-
rem można znaleźć np. w rozporządzeniu
ministra pracy i polityki socjalnej z dnia
1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa
i higieny pracy na stanowiskach wyposażo-
nych w monitory ekranowe [5] (rys. 1.).
gólnej kontroli wzrokowej powinny być
wykonywane o około 20 cm wyżej niż
praca biurowa. Czynności związane z uży-
ciem siły wymagają obniżenia wysokości
pola pracy (tabela).
Stoły do pracy nie zawsze mają regula-
cję wysokości, a stanowiska pracy powinny
być dostosowane do wymiarów antropo-
metrycznych 90% populacji, w związku
z tym wysokość pola pracy powinna taka,
aby zapewnić dużemu, 95-centylowemu
mężczyźnie swobodną przestrzeń dla
nóg (rys. 2. – str. 28.). W takim przypad-
ku, kobiety i osoby niższe, ustawiając
wysokość płyty siedziska w górnym
zakresie regulacji, nie mają możliwości
swobodnego podparcia stóp na podłożu.
Dlatego też szczególnie dla tych osób,
zalecany jest
podnóżek
. Powierzchnia
podparcia stóp nie powinna być śliska,
a sam podnóżek nie powinien przesuwać
się po podłodze podczas używania.
Podnóżek powinien mieć kąt pochy-
lenia w zakresie 0÷15°, a jego wysokość
powinna być dostosowana do potrzeb
wynikających z cech antropometrycznych
pracownika.
Rys. 1. Prawidłowa pozycja przy pracy
Fig. 1. Proper work posture
nych i zadań wykonywanych na stanowi-
sku, pokazali np. S. Oliv i A. Kjellberg
[7]. Wykłady przez nich prowadzone oraz
indywidualne konsultacje na stanowiskach
pracy w firmie telekomunikacyjnej w Go-
eteborgu (dot. podparcia przedramienia,
rozmieszczenia klawiatury i myszy, prawi-
dłowej pozycji tułowia i podparcia części
lędźwiowej kręgosłupa) spowodowały,
że osoby przeszkolone zauważyły większy
komfort pracy, a 15 tygodni później zna-
cząco zmniejszyła się liczba dolegliwości
kręgosłupa szyjnego, ramion i głowy.
W podgrupie, która poprawiła jedynie roz-
mieszczenie klawiatury i myszy, redukcja
dolegliwości szyi i ramion była również
znacząco większa.
Wiedza i świadomość pracownika
są zatem równie ważne jak przestrzenna
organizacja stanowiska pracy.
Jak zapobiegać
powstawaniu dolegliwości?
Podczas siedzenia bardzo ważne
są przede wszystkim poprawna pozycja
ciała i jej częste zmiany. Należy więc:
• siedzieć, zachowując naturalne krzy-
wizny kręgosłupa, nie garbiąc się
• podpierać plecy, zwłaszcza w oko-
licy lędźwiowej, a przedramiona opierać
na podłokietnikach
Fot. Ergonomiczne siedzisko biurowe
Fot. Ergonomic office seat
Świadomy pracownik
Badania doświadczalne i symulacje
komputerowe przeprowadzone w ramach
realizacji projektów badawczych w CIOP-
-PIB [6] pokazały między innymi jak zmie-
nia się obciążenie kręgosłupa lędźwiowego
w zależności od przyjmowanej pozycji
tułowia (rys. 3. – str. 28.). Obciążenie
mięśni odcinka lędźwiowego jest około
5-krotnie mniejsze w pozycji wyprosto-
wanej w porównaniu z pozycją pochyloną
i pozycją odchyloną do tyłu, nie podpartą.
Również przy dodatkowym obciążeniu
zewnętrznym kończyn górnych (symu-
lacja podnoszenia przedmiotów o masie
do 20 kg) obciążenie mięśni w pozycji
wyprostowanej jest zdecydowanie mniej-
sze (3 – 4-krotnie).
Jak cenne mogą być szkolenia i inter-
wencja na stanowiskach pracy zwiększa-
jące wiedzę pracowników na temat ergo-
nomii i dostosowania stanowiska pracy
do własnych wymiarów antropometrycz-
Tabela
Siedzisko
a wysokość pola pracy
Wysokość pola pracy
powinna być
dostosowana do wartości parametrów an-
tropometrycznych populacji pracowników
oraz do rodzaju wykonywanych czynności.
Czynności dokładne, wymagające szcze-
ZALECANE WYSOKOŚCI POLA PRACY
Required height of the work level
Rodzaj pracy
Kobiety
[cm]
Mężczyźni
[cm]
Precyzyjna z dokładną obserwacją
80-100
90-110
Pisanie i czytanie, praca biurowa
70-74
74-78
Prace ręczne wymagające użycia siły
65
68
27
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 5/2005
• unikać skrętu tułowia (tzn. elementy
stanowiska pracy powinny być ustawione
na wprost pracownika)
• w celu uniknięcia skrętu tułowia obra-
cać całe ciało, nie tylko tułów, zachowując
wyprostowany kręgosłup
• monitor komputera ustawić tak,
aby jego górna krawędź znajdowała się
na wysokości oczu lub niżej (część szyjna
kręgosłupa w poprawnej pozycji)
• tak dobrać wysokość siedziska, aby
jego krawędź nie powodowała ucisku
w strefie podkolanowej; stopy nie mogą
znajdować się pod siedziskiem
• tak ustawić wysokość siedziska, aby kąt
w stawie kolanowym był większy niż 90
o
• korzystać z podnóżka, umożliwiające-
go wyższe podparcie stóp
• co godzinę przerwać pracę lub znaleźć
zajęcie o innym charakterze (związane
ze zmianą pozycji czy chodzeniem)
• po pracy w pozycji siedzącej i z obcią-
żeniem statycznym, unikać biernego odpo-
czynku (np. siedzenia przed telewizorem)
– odbyć co najmniej godzinny spacer.
Rys. 2. Wysokość pola pracy powinna być odpowiednia zarówno dla 5-centylowej kobiety jak
i 95-centylowego mężczyzny [4]
Fig. 2. Height of the work level should be fitted to the 5. centyl women and 95. centyl men t [4]
PIŚMIENNICTWO
[1] Drury C.G. and Coury B.G.
A methodology for
chair evaluation.
“Applied Ergonomics”, 1982, Vol.
13, No 3, 195-202
[2] PN-EN 1335-1:2004
Meble biurowe – krzesło
biurowe do pracy
– Część 1:
Wymiary
–
Oznaczanie
wymiarów
[3] Kamińska J., Tokarski T., Roman-Liu D.
Ergonomiczna ocena twardości siedzisk.
Zeszyty
Naukowe Katedry Mechaniki Stosowanej, Vol. 24,
133-136, Gliwice 2004
[4] Gedliczka A. (red.)
Atlas miar człowieka.
Dane
do projektowania i oceny
ergonomicznej.
CIOP,
Warszawa 2001
[5] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa
i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w mo-
nitory ekranowe. (DzU nr 148, poz. 973)
[6] Kamińska J., Roman-Liu D., Zagrajek T.,
Borkowski P.
Finite elements analysis of
spine
during computerised tasks
. Proceedings of the HCII
Congrass (w druku)
[7] Oliv S., Kjellberg A.
Evaluation of an Ergonomic
Intervention Programme for the
VDU Work Place
.
Proceedings of the 34
th
Congrass of the Nordic
Ergonomics Society, Linkoping 2002
140,00
120,00
pozycjapochylona
pozycjawyprostowana
pozycjaodchylonabezpodparcia
100,00
80,00
60,00
40,00
20,00
Publikacja opracowana na podstawie
wyników badań w ramach programu
służb państwowych SP 5.1. „Tworzenie
systemu dobrowolnej certyfikacji wyrobów
wpływających na bezpieczeństwo i ochronę
zdrowia w procesach pracy oraz w czasie
wolnym od pracy” dofinansowywanych
przez Ministerstwo Gospodarki i Pracy
w latach 2002-2004 r. Główny koordy-
nator: Centralny Instytut Ochrony Pracy
– Państwowy Instytut Badawczy
0,00
0
50
100
Obci¹¿enie koñczyn górnych [N]
Rys. 3. Obciążenie mięśni odcinka lędźwiowego w pozycji pochylonej, wyprostowanej i odchylonej do
tyłu przy różnym obciążeniu kończyn górnych
Fig. 3. The lumbar muscle load in bend forwards, straight and bent backwards position for different
external load on upper limbs
228
[ Pobierz całość w formacie PDF ]