Janina Gut Programy Knillów w terapii dzieci, oligofrenopedagogika
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Janina Gut
Programy M. i Ch. Knillw w terapii
dzieci z zaburzeniami w rozwoju (z
doŁwiadczeķ terapeuty)
Programy M. i Ch. Knillw sĢ gotowĢ propozycjĢ postħpowania terapeu
ycznego z osobĢ, ktrej prawidþowy rozwj zostaþ z jakichĻ powodw zakþę-
cony lub zahamowany: "PomagajĢ dziecku doĻwiadczaę jego ciaþa jako jedno-
Ļci i wspomagajĢ rozwj wyobraŇenia ciaþa wtedy, gdy dziecko nie jest zdolne
do uŇywania swojego ciaþa aktywnie" (Knill 1995).
Ich zaletĢ jest zabawowa forma muzyczno-ruchowa. W zabawie takiej kaŇ-
dy wykonywany ruch jest prosty, ma okreĻlony cel, wyznaczona jest jego dþu-
goĻę i charakter. Dziecko uczy siħ rozpoznawaę muzykħ, kojarzy jĢ z ruchem
fizycznym i ma satysfakcjħ z prawidþowo wykonania ruchu adekwatnie sko-
jarzonego z muzykĢ. Sukces wpþywa pozytywnie na samopoczucie dziecka i
zwiħksza poziom spontanicznoĻci jego zachowaı. Pod wpþywem sukcesu po-
prawia siħ koncentracja uwagi i pamiħę. Zabawa muzyczno-ruchowa oddziaþ-
þuje na uzyskanie rwnowagi psychicznej, zwiħksza zdolnoĻę do szybkiego i
precyzyjnego zapamiħtywania ruchw, przyczynia siħ do uzyskania dobrej ko-
ordynacji nerwowo-miħĻniowej. Sþuchaniu muzyki towarzyszĢ zmiany moto-
ryczne (Janiszewski 1993).
Programy Knillw mogĢ byę stosowane jako metoda:
ţ
przywracajĢca doznania zmysþowe trenowane w Ňyciu pþodowym, sþu-
ŇĢce poznaniu wþasnego ciaþa i umoŇliwiajĢce kontakt z otoczeniem
(Olechnowicz 1988),
ţ
pobudzajĢca dzieci gþħbiej upoĻledzone do aktywnoĻci i wspþdziaþa-
nia,
ţ
aktywizujĢca dzieci z mzgowym poraŇeniem dzieciħcym,
ţ
diagnostyczna i usprawniajĢca w terapii dzieci nieharmonijnie rozwi-
jajĢcych siħ z trudnoĻciami w nauce,
ţ
porzĢdkujĢca zachowanie dzieci niedostosowanych spoþecznie.
ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ
Rewalidacja nr 1/1997
Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej
82
áDotyk i KomunikacjaÑ jako pierwsza metoda terapeutyczna w pracy z
dzieckiem gþħboko upoĻledzonym umysþowo
W pedagogice i psychologii wiadomo, Ňe w rozwoju czþowieka uczenie siħ
przebiega etapami. Warunkiem przejĻcia do wyŇszego etapu jest opanowanie
umiejħtnoĻci niŇszego szczebla w stopniu co najmniej dostatecznym. Bardzo
czħsto jednak ten truizm umyka naszej uwadze. Przykþadami sĢ diagnozy wysta-
wiane przez psychologw i pedagogw dzieciom z zaburzeniami w rozwoju. W
zaleceniach postdiagnostycznych dla nauczycieli odpowiadajĢcych za terapiħ
tych dzieci proponuje siħ usprawnianie zaburzonych funkcji (wzrokowo-
sþuchowych, koordynacji wzrokowo-sþuchowo-ruchowej, pamiħci i uwagi) nie
zwracajĢc uwagi na to, Ňe ęwiczenia naleŇy rozpoczĢę od przywrcenia dziecku
ĻwiadomoĻci wþasnego ciaþa.
Zdrowe dziecko wiedzħ o sobie zdobywa juŇ przed narodzenie, gdy w þo-
nie matki korzysta z doznaı dotykowych, rytmicznych, wibracji, rwnowagi i
kinestetycznych, uþatwiajĢcych mu wþadanie ciaþem. H. Olechnowicz nazywa te
zmysþy ábliskimiÑ, istniejĢcymi od zawsze. Po urodzeniu dziecko uruchamia
dodatkowo zmysþ wzroku i sþuchu i nadal trenuje zmysþy ábliskieÑ w czasie
zabaw dotykowych z rodzicami (baraszkowanie, zabawy paluszkowe itp.). Pra-
widþowe posþugiwanie siħ wzrokiem i odbir mowy sĢ moŇliwe tylko wtedy,
gdy dziecko nauczyþo siħ wczeĻnie posþugiwaę zmysþami ábliskimiÑ
(Olechnowicz 1988).
Dziecko upoĻledzone, ktrego mzg zostaþ uszkodzony we wczesnym sta-
dium rozwoju, nie dysponuje wystarczajĢcym doĻwiadczeniem czuciowym
dajĢcym ĻwiadomoĻę ciaþa, co w konsekwencji uniemoŇliwia nawiĢzanie kon-
taktu z otoczeniem. Aby uþatwię dĢŇenie do samorozwoju, naleŇy przywrcię
mu wraŇliwoĻę dotykowĢ przez odpowiednie postħpowanie terapeutyczne. Naj-
skuteczniejszĢ metodĢ terapeutycznĢ jest "Dotyk i Komunikacja" Ch. Knilla.
Knill uznaje, iŇ prawidþowy rozwj czþowieka zaleŇy od zdolnoĻci do nabywa-
nia, organizowania i wykorzystywania wiedzy o sobie. Terapeuta korzystajĢcy
z jego programu nawiĢzuje z dzieckiem kontakt przez dotyk przy kompania-
mencie muzyki.
O skutecznoĻci metody Knilla Ļwiadczy opisany niŇej przypadek dziew-
czynki, ktra pod wpþywem programu "obudziþa siħ" z gþħbokiego upoĻledzenia
umysþowego.
Ania jest jedynaczkĢ. Od urodzenia przebywa w Domu Pomocy Spoþecznej
dla Dzieci. Rozpoznano u niej mzgowe poraŇenie dzieciħce, gþħbokie poĻle-
dzenie umysþowe i brak postħpw w rozwoju psychoruchowym. Przez 12 lat
swojego Ňycia sprawiaþa wraŇenie nieobecnej w Zakþadzie. LeŇaþa bezczynnie,
owiniħta wþasnymi koıczynami. Rħce i nogi oplataþy caþy tuþw, co wskazy-
waþo na zaburzenia czucia wþasnego ciaþa. Nie pozwalaþa nikomu siħ dotykaę,
nie korzystaþa z masaŇy leczniczych, nie nawiĢzaþa kontaktu z rodzicami czħsto
ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ
Rewalidacja nr 1/1997
Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej
83
jĢ odwiedzajĢcymi. Zawsze smutna, nie zachħcaþa innych do pomocy. Przyj-
mowanie pokarmw pþynnych sprawiþo, Ňe szczħka i twarz zamieraþy w beru-
chu. W opinii opiekunw: najbardziej pokrzywdzona przez los.
Obserwowaþam Aniħ przez rok, zanim nauczyþam siħ metody Knilla. Na-
wiĢzywaþam z niĢ kontakt przez dotyk, najczħĻciej gþaskaþam jej dþonie i twarz.
Nie reagowaþa na mojĢ czuþoĻę. Czasem zabiegi odbywaþy siħ przy muzyce
Tatusiowe mruczanki A. Brzeskiego. WþĢczaþam je dzieciom dla pobudzenia
reakcji sþuchowych. Ania na dŅwiħk muzyki unosiþa gþowħ nad poduszkħ,
chwytaþa rħkami szczeble þŇeczka i siadaþa w pozycji skþonu, potem krħciþa
tuþowiem w lewo i prawo i w zaleŇnoĻci od muzyki, ktra rozbrzmiewaþa w
sali, poruszaþa siħ wolniej lub szybciej. Te zabiegi muzyczno-dotykowe oŇy-
wiþy nieco Aniħ, zaczħþa siħ ruszaę, ale nie nawiĢzaþa kontaktu z otoczeniem.
Chciaþam wywoþaę u niej radoĻę z powodu istnienia, lecz jako terapeuta ciĢgle
poruszaþam siħ po omacku.
Teraz jest inaczej. Od roku posþugujħ siħ kasetĢ z programu áDotyk i Ko-
munikacjaÑ. Przychodzħ do Ani i pozdrawiam jĢ czule sþowami: Witaj Aniu!
WþĢczam muzykħ Knilla. Ania podnosi gþowħ i siada. Gþowa opada jej na kola-
na. Plecy sĢ gotowe do ámasaŇuÓ. Muzyka Knilla dyktuje mi ruchy, ktrymi
Aniħ obdarowujħ. JuŇ jej nie zaskakujħ w kontakcie, bo muzyka mwi jej, cze-
go moŇe siħ spodziewaę po moim gþaskaniu (rħce poruszajĢ siħ w rytm muzyki
ábombardujĢcejÑ jej zmysþy).
Pierwszy kontakt Ani z muzykĢ áDotyk i KomunikacjaÑ byþ dla mnie za-
skakujĢcy. Ania chciaþa sþuchaę tylko muzyki i mimo wczeĻniejszych doĻwiad-
czeı z dotykiem sygnalizowaþa mi, Ňe nie chce byę dotykana (odsuwaþa tuþw,
wzbraniaþa siħ). Koþysaþa siħ i sþuchaþa muzyki Knilla. Sþuchanie byþo dla niej
czynnoĻciĢ najistotniejszĢ. Dopiero po kilku sesjach zgodziþa siħ na dotykanie
plecw, po dziesiħciu Î uĻmiechnħþa siħ i zachħciþa mnie do dotykania
(plecw). Teraz bierze mojĢ rħkħ w swoje rħce i kþadzie jĢ na wþasnej szyi.
Lubi, gdy dotykam jej szyi. ĺmieje siħ wtedy gþoĻno i porusza wargami, zwiera
je, zaciska, rozciĢga.
Prbujħ nauczyę jĢ wymawiaę sþowo mama. Dwa razy udaþo siħ wywoþaę
artykulacjħ mechanicznie, a teraz sama powtarza ámamamama...Ñ. Uczħ jĢ pro-
stowaę rħce i nogi, ktre dotĢd sþuŇyþy jej niemal wyþĢcznie do oplatania tuþo-
wia. Nie protestuje, okazuje zadowolenie poruszajĢc bezgþoĻnie wargami, jakby
chciaþa coĻ powiedzieę. Ostatnio zaczħþa siħ interesowaę osobami, ktre jĢ ota-
czajĢ. Bawi siħ rħkami mþodszej, oĻmioletniej koleŇanki, cieszy siħ, gdy ta do
niej przyjdzie, obdarza jĢ uĻmiechem i dotykiem. KiedyĻ ostro zareagowaþa na
wyproszenie tej koleŇanki ze swojej sali. Dþugo ámwiþaÑ wydajĢc nieartyku-
þowane dŅwiħki i nie chciaþa siħ poddaę zabiegom, ktre pielħgniarka wykony-
waþa, obraziþa siħ na pielħgniarkħ.
ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ
Rewalidacja nr 1/1997
Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej
84
NawiĢzaþa teŇ kontakt z siostrĢ zakonnĢ, ktra przypadkiem pochyliþa siħ
nad jej þŇkiem. CiĢgnħþa siostrħ za sznur od habitu, przebieraþa palcami pa-
ciorki rŇaıca, podkþadaþa krzyŇ pod oczy i obracaþa nim na rŇne sposoby
(byþam Ļwiadkiem tego zdarzenia).
Personel uwaŇa, Ňe Ania ábudzi siħ z upoĻledzeniaÑ, coraz mĢdrzej reaguje
na to, co siħ wokþ niej dzieje.
Program áDotyk i KomunikacjaÑ daþ Ani ĻwiadomoĻę istnienia i czucie
ciaþa, zaczħþa uŇywaę rĢk do nawiĢzywania kontaktu z innymi ludŅmi, poznajĢc
siebie Î zauwaŇyþa innych. Dwuletnia terapia dotykowa spowodowaþa jej ak-
tywnoĻę ruchowĢ (unoszenie ciaþa, siadanie, koþysanie siħ w rytm muzyki),
uruchomienie wzroku do obserwacji otoczenia i posþugiwanie siħ dŅwiħkami
mowy w kontakcie z innymi osobami.
áDotyk i KomunikacjaÑ Ch. Knilla jako metoda terapii grupowej w Domu
Pomocy Spoþecznej dla Dzieci
Ch. Knill pisze, iŇ ározwj czþowieka uzaleŇniony jest od zdolnoĻci do na-
bywania, organizowania i wykorzystania wiedzy o sobie..., zaleŇy rwnieŇ od
sposobu, w jaki ludzie zaznajamiajĢ siħ ze swoim ciaþem i uczĢ siħ jak go uŇy-
waęÑ (Knill 1995).
Dziecko zdrowe w rodzinie peþnej stale jest bombardowane bodŅcami
zwiħkszajĢcymi wraŇliwoĻę zmysþowĢ. PoniewaŇ w Ňyciu pþodowym przywy-
kþo do uŇywania ciaþa, teraz wykorzystuje swoje umiejħtnoĻci do zmuszania
rodzicw, by zaspokajali jego potrzeby. Prowokuje ich do zabaw dotykowych,
wymusza kontakt pþaczĢc i krzyczĢc. Rodzice kochajĢ swoje dziecko i doga-
dzajĢ mu.
Inaczej jest z dzieęmi gþħboko upoĻledzonymi przebywajĢcymi w domach
pomocy spoþecznej (dps). One teŇ znajĢ drogħ swojego rozwoju, ale ze wzglħdu
na uszkodzenia mzgu i organizacjħ opieki w zakþadzie nie dostajĢ ápokarmu
rozwojowegoÑ (Olechnowicz 1988). Osoby zajmujĢce siħ dzieckiem w zakþa-
dzie nie majĢ czasu na zabawy dotykowe. SĢ to najczħĻciej pielħgniarki, ktre
dbajĢ o zaspokajanie potrzeb fizjologicznych i tylko na specjalne zlecenia tera-
peuty podejmujĢ siħ zaspokajania potrzeb psychicznych. Nie ma czasu na ba-
raszkowanie, bawienie siħ paluszkami dziecka. Brakuje rozmw, z ktrych
dziecko dowiedziaþoby siħ jak wyglĢda i jak cieszy swoim istnieniem osoby, z
ktrymi przebywa. Dzieci jest bardzo duŇo, a pracownikw maþo. KĢpanie,
ubieranie odbywa siħ átaĻmowoÑ. Przy jedzeniu nie zwraca siħ uwagi na sposb
przyjmowania pokarmu (gryzienie, poþykanie Î czynnoĻci bardzo waŇne dla
rozwoju mowy), ale na to, by kaŇde dziecko coĻ zjadþo. Szybkie tempo zabie-
gw pielħgnacyjnych jeszcze bardziej wyobcowuje dziecko ze Ļrodowiska,
rŇni siħ bowiem znacznie od tempa jego funkcjonowania. W takiej sytuacji
ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ
Rewalidacja nr 1/1997
Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej
85
jednym ze sposobw na przywrcenie dziecku umiejħtnoĻci wyrŇniania siebie
z grupy wielu dzieci jest program Knilla áDotyk i KomunikacjaÑ.
W duŇych zbiorowiskach dzieciħcych, takich jak domy pomocy spoþecznej,
przydatna moŇe byę grupowa odmiana wspomnianej terapii. Przykþad dps, w
ktrym prowadzħ zajħcia, pozytywnie usposabia do tego rodzaju praktyki.
Przez ponad pþ roku prowadziþam zajħcia indywidualne wedþug metody
Knilla z grupĢ 58 dzieci w wieku 3-18 lat. Obdarzaþam je indywidualnym gþa-
skaniem, uruchamiaþam ich ciaþa przykute do þŇek albo ágþodne bodŅcw zmy-
sþowychÑ (Olechnowicz 1988) mimo umiejħtnoĻci chodzenia, przez uczenie
korzystania z dotyku w rytmie muzyki Knilla.
Udaþo mi siħ nawiĢzaę kontakt emocjonalny z kaŇdym dzieckiem w zakþa-
dzie. Odpþacaþy mi uĻmiechem, podejmowaþy siħ masowania mojej twarzy, rĢk,
pracowaþy moimi rħkami wskazujĢc miejsca, w ktrych chciaþy byę dotykane
(gþowa, plecy, koıczyny). Nauczyþy siħ korzystaę z dotyku jako Ņrdþa przy-
jemnoĻci i zaczħþy walczyę o pierwszeıstwo do zabawy. Przepychaþy siħ na-
wzajem, kþciþy, by jak najszybciej dostaę siħ pod moje rħce. Znalazþam siħ w
trudnej sytuacji, bo na salħ dzieci leŇĢcych przybiegaþy dzieci chodzĢce i krzy-
czaþy ája!, ja!Ñ. Opiekunowie prbowali mi pomc, ale dzieci nie chciaþy z nimi
wspþpracowaę.
RozwiĢzanie przyszþo w chwili zdenerwowania. Wydaþam rozkaz, by dzie-
ci podzieliþy siħ na dwie grupy wedþug wzrostu. Nakazaþam maþym leŇeę na
dywanie, a duŇym gþaskaę te leŇĢce. Zapomniaþam, Ňe mam do czynienia z
dzieęmi gþħbiej upoĻledzonymi i to byþo dobre. Ku mojemu zdziwieniu dzieci
natychmiast podporzĢdkowaþy siħ poleceniu i przystĢpiþy do pracy. Przerwaþam
kontakt z dzieckiem, ktrym siħ dotĢd zajmowaþam indywidualnie, i obserwo-
waþam dalsze poczynania podopiecznych.
KaŇda para pracowaþa inaczej.
ţ
Justynka (12 lat) masowaþa twarz Dorotki (5) i uczyþa jĢ, jak podnosię
jħzyk do dziĢseþ, a Dorotka, mimo nadmiernego pobudzenia psychoru-
chowego, dokþadnie wykonywaþa zadanie. Justynka byþa objħta terapiĢ
logopedycznĢ i wiedziaþa, jak ęwiczyę jħzyk Dorotki, ktra nie potrafi
mwię áiÑ.
ţ
Ewa (6) szorowaþa plecy Jadzi (5), a ta spokojnie leŇaþa na dywanie i
sþuchaþa muzyki, mimo Ňe jest bardzo ruchliwa i nie lubi siħ podpo-
rzĢdkowywaę.
ţ
Reginka (16) gþadziþa rħce Karoliny (10) unieruchomionej w þŇku, a
Karolina podawaþa jej dþonie, jakby proszĢc o masaŇ caþej rħki. Karo-
linka ma opiniħ dziecka, ktre Ňyje w swoim Ļwiecie.
ÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎÎ
Rewalidacja nr 1/1997
Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej
[ Pobierz całość w formacie PDF ]