Jerzy Adamski - Wstep do teatrologi, ebook, Analiza dzieła teatralnego
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Aby rozpocząć lekturę,
kliknij na taki przycisk ,
który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.
Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym
LITERATURA.NET.PL
kliknij na logo poniżej.
JERZY ADAMSKI
WSTĘP
DO TEATROLOGII
2
Tower Press 2000
Copyright by Tower Press, Gdańsk 2000
3
Przedmowa
Aby uzasadnić, dlaczego wybieramy grę sceniczną, a nie grę w ping-ponga, musimy po-
służyć się teatrologią
Dlaczego, u licha, mamy mówić o teatrze, czyli o grze scenicznej, a nie o grze w ping-
ponga na przykład? A gdybyśmy, zmuszeni przez kulturę masową (innej nie ma), musieli wy-
brać? Zapytamy wówczas, jaka jest między tymi grami różnica? I czy w ogóle jest? Bo jeśli
jej nie ma, to wybór jest tu tylko kwestią gustu. Lecz jeżeli jakaś różnica istnieje, wybór trze-
ba uzasadnić. A skoro jedną z tych gier do wyboru jest gra sceniczna, musimy posłużyć się
teatrologią.
4
Rozdział pierwszy
Istnieje duża różnica między teatrologią a historią teatru. Mimo że obie są dosyć marne
Istnieją tylko dwa sposoby mówienia o teatrze, jeden gorszy od drugiego. Historyczny i te-
atrologiczny. Historia teatru zajmuje się teatrem jako ugruntowaną w życiu społecznym in-
stytucją, teatrologia zaś traktuje teatr jako wielopostaciowe zjawisko, wielobarwny fenomen
życia społecznego. Te dwa rodzaje refleksji teoretycznej są pod wielu względami tak różne, że
wbrew obecnym obyczajom uniwersyteckim nie należy ich wrzucać do jednego worka z napi-
sem „teatrologia”. Refleksja historyczna w dziedzinie teatru bliższa jest nauce historii w jej
tradycyjnym rozumieniu, refleksja teatrologiczna natomiast – antropologii kulturalnej. Obie są
względnie młode, jako odrębne dyscypliny naukowe uprawia się je od niedawna, obie też
jeszcze niezbyt są pewne siebie, bo też i niezbyt jasno określone pod względem zakresu i
metody.
Historia teatru wyodrębniła się z historii literatury, gdzie była utożsamiana z historią dra-
matu, wyodrębniając się równocześnie także z historii sztuki, gdzie stanowiła część historii
architektury i historii malarstwa, oraz z etnologii i etnografii, gdzie identyfikowano ją z histo-
rią obrzędów.
Do niedawna jeszcze w podręcznikach historii literatury używano określeń: „teatr Molie-
ra”, „teatr Wyspiańskiego”, sugerując, że teatr i dramat to to samo. W podręcznikach historii
sztuki teatr występował jako wolno stojący budynek teatralny oraz jako sala teatralna ze sceną
i widownią o różnych kształtach. W podręcznikach etnologii i etnografii mówiono o teatrze
jako o obrzędowym tańcu i pieśni, bądź też jako o ludowej ceremonii weselnej, pogrzebowej,
jubileuszowej. Z tych dyscyplin naukowych historia teatru wydzieliła się dopiero wówczas,
gdy uznano, że sztukę widowiskową należy potraktować jako samodzielną dziedzinę sztuki, a
z niej wyodrębnić jeszcze trzeba sztukę sceniczną, jako szczególny rodzaj sztuki widowisko-
wej, i ją właśnie nazywa się teatrem w ścisłym tego słowa rozumieniu. Ale tak rozumiany
teatr uprawiany jest jednak w wielu bardzo różniących się od siebie wzajem gatunkach.
Teatrem nazywamy w skrócie teatr muzyczny (opera, operetka, musical, rewia piosenek),
teatr taneczny (balet, pantomima), kabaret, teatr awangardowy, zwany też niekiedy teatrem
alternatywnym (teatr pozasłowny, scenograficzny, psychoterapeutyczny), dramatyczny (teatr
słowa, dialogu, teatr literacki), teatr radiowy, telewizyjny. Toteż historia teatru rozpada się z
kolei na odrębne historie gatunków teatralnych. Omawiają je takie prace, jak Pierwsza Reduta
Osterwy Józefa Szczublewskiego, Kabaret Lisy Appignanesi, Laboratorium Grotowskiego
Tadeusza Burzyńskiego i Zbigniewa Osińskiego, W świecie Arlekina Allardyce Nicolla.
Dzieje dramatu pozostały w historii literatury, bądź też wyodrębniły się jako osobna część
historii teatru dramatycznego, powstała natomiast odrębna historia aktora (patrz Aktor XX
wieku Odette Aslan), historia inscenizacji (patrz Inscenizacja romantyczna we Francji Anto-
inette Halevy-Viola), historia scenografii (patrz Polska plastyka teatralna Zenobiusza Strze-
leckiego), reżyserii, budynków teatralnych, poszczególnych zespołów teatralnych, teatrów w
poszczególnych miastach, serie biografii aktorów, serie pamiętników aktorskich, historia
urządzeń scenicznych (np. oświetlenia scenicznego Piotra Mitznera), doktryn teatralnych, re-
kwizytów itd. Opracowuje się również historię teatru jako pewną całość. Tu przykładem mogą
być Zbigniewa Raszewskiego Krótka historia teatru polskiego, Historia teatru Margot Ber-
thold czy Allardyce Nicolla, Współczesny teatr francuski Paula Surera. Jednak tytułowe słowo
„teatr” oznacza w tych „historiach teatru” przede wszystkim teatr dramatyczny. Teatrem mu-
zycznym zajmuje się nadal historia muzyki (np. J. W. Reiss Mała historia muzyki) i tam nale-
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]