Jerzy Jankowski - Monarsze sekrety31, monarsze sekrety
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
li i
Jerzy Jankowski
Monarsze sekrety
MIESZKO NIE BYŁ PIWRWSZY
Wiadomości przekazane przez średniowiecznych
kronikarzy zdają się niedwuznacznie sugerować,
że o historii Polski nie zadecydowali ludzie, lecz
wpłynęły na nią myszy. To one zagryzły bowiem
księcia Popiela, położyły kres dynastii Popielidów i
umożliwiły synowi rataja Piasta objęcie władzy. Ta
fantastyczna z pozoru relacja dźwięczy jednak
echem prawdziwych i dramatycznych wydarzeń
sprzed kilku stuleci, które przekazała ludowa
tradycja.
Istnienie księcia plemiennego o przezwisku Popiel
nie powinno bowiem podlegać żadnej dyskusji.
Przydomek ten zachował się w wielu nazwach
miejscowych o charakterze dzierżawczym, a w
trzynastowiecznych dokumentach pomorskich
spotykamy rycerza, którego także zwano
Popielem. Świadczy to o tym, iż przezwisko to było
niegdyś stosunkowo popularne i
najprawdopodobniej brało swój początek od
jasnych, popielatych włosów. W historii wielu
książąt zwano Czarnymi, Białymi i Łysymi, więc
równie dobrze mógł także znaleźć się między nimi
książę Popielaty.
Kronikarz Gall umieszcza go w Gnieźnie, podczas
gdy autor Kroniki Wielkopolskiej - w sąsiedniej
Kruszwicy. Mimo iż miejscowości te dzieli od siebie
zaledwie pięćdziesiąt kilometrów, przyjęcie
określonej lokalizacji zmienia diametralnie sens
kronikarskiej relacji. Gniezno było bowiem grodem
Polan, z których wywodziła się późniejsza dynastia
piastowska, Kruszwica zaś należała do Goplan,
którzy tworzyli odrębny związek plemienny. W
pierwszym wypadku detronizacja Popiela miałaby
zatem charakter przewrotu pałacowego i mogłaby
nasuwać podejrzenia dynastycznego
uzurpatorstwa Piastów, w drugim byłaby
natomiast naturalnym wynikiem polańskiej
ekspansji na swoich sąsiadów. Wydaje się, iż
zawierzyć trzeba w tym miejscu Gallowi, ponieważ
wymyślona przez niego historia o myszach służyć
miała legitymizacji piastowskiej władzy.
Myszy były w niej narzędziem w ręku Boga, który
Siemowita "księciem Polski ustanowił, a Popiela
wraz z jego potomstwem doszczętnie wytracił z
królestwa". W relacji tej, oprócz interwencji
boskiej, zachowały się jednak szczątkowe
wzmianki o poczynaniach ludzi, gdyż "Popiela z
królestwa wypędzono". Nie uczynił tego z
pewnością Bóg, lecz najprawdopodobniej
Siemowit, przez Boga "księciem Polski
ustanowiony".
Wygnany władca schronił się w drewnianej wieży
na wyspie, ale "opuszczony przez wszystkich z
powodu smrodu wytępionej masy zabójczych
stworzeń, wyzionął ducha śmiercią
najhaniebniejszą, bo przez myszy pożarty".
W bezpośrednim sąsiedztwie Gniezna znajduje się
Ostrów Lednicki i to on prawdopodobnie stał się
ostatnim schronieniem wypędzonego księcia. Nie
bez powodu zapewne jedna z wsi leżących nad
jeziorem nosi nazwę Myszki.
W relacji Galla śmierć Popiela nie znajduje
wszakże pełnego uzasadnienia. Był to bowiem
według niego władca przystępny, który "nie
uważał sobie za ujmę wejść do chaty swojego
wieśniaka". Należało zatem wymyślić jego
zbrodnie, które do tego stopnia winny rozsierdzić
Boga, że nasłał na niego krwiożercze myszy.
Zadania tego podjęli się Wincenty Kadłubek i autor
Kroniki Wielkopolskiej. Pisali oni, że otruł on
swoich braci i za ten właśnie czyn ukarany został
haniebną śmiercią. I dopiero w tym ujęciu "mysia
historia" uzyskuje swoje właściwe przesłanie.
Wykorzystanie myszy jako boskiego narzędzia ma
jednakże rodowód znacznie późniejszy i
zachodnioeuropejską proweniencję. Wspominają o
nich bowiem dopiero w X wieku Roczniki
kwedlinburskie, a za nimi Thietmar, Annalista
Saxo oraz autorzy Kroniki klasztoru w Ebershein i
Gesta regnum Anglorum. To za ich pośrednictwem
historia ta trafiła do Polski, gdzie wykorzystał ją w
swojej relacji kronikarz Gall.
Po wyniszczeniu przez "myszy" dynastii
Popielidów opróżniony tron polański zajął już
legalnie Siemowit, syn Piasta i wnuk Chościska.
Piast i Chościsko to bez wątpienia przydomki,
podczas gdy Siemowit występuje już pod imieniem
własnym, które przydaje jego postaci
autentyczności. Przezwisko Piast wywodzić należy
od prasłowiańskiej piszty, czyli pożywienia, i
oznaczało ono zapewne rolnika, żywiciela. Jego
odpowiedniki istnieją także w innych kulturach.
Wystarczy tu odwołać się do walijskiego Pascenta,
który był fundatorem królewskiego rodu Powys.
Analogie posiada także Chościsko, oznaczający
człowieka o długich włosach. Protoplasta
walijskiego rodu Gwrtherynów, Gloyw, nosił
przydomek Gvalltir, czyli "człowiek o spadającej
czuprynie", a legendarnego władcę Danii
Haddingusa zwano także Haddingjarem, czyli
"długowłosym". Długie włosy w społeczeństwach
plemiennych nosili przede wszystkim czarownicy i
nie można wykluczyć, iż Siemowit był wnukiem
polańskiego wieszczbiarza. Tłumaczyłoby to jego
wyjątkową pozycję społeczną.
O rządach Siemowita wiemy stosunkowo niewiele.
Znacznie dokładniej kronikarze opisali bowiem
jego postrzyżyny niż późniejsze sprawowanie
władzy. Dowiadujemy się tylko, że "osiągnąwszy
godność książęcą, młodość swą spędził nie na
niedorzecznych rozrywkach, lecz oddając się pracy
i służbie rycerskiej, zdobył sobie rozgłos zacności i
zaszczytną sławę oraz granice swego księstwa
rozszerzył dalej niż ktokolwiek przed nim".
Możemy domyślać się, o jakie zdobycze
terytorialne tu chodzi. Scalił on prawdopodobnie w
swym ręku dziedzictwo Polan i Goplan, władając
ziemią pomiędzy Odrą, Notecią, Wisłą i Wartą.
Po śmierci księcia "na jego miejscu zasiadł syn
Leszek, który czynami rycerskimi dorównał ojcu w
dzielności i odwadze". Leszkowi czy też Lestkowi
przypisać chyba należy podbicie małopolskiego
plemienia Wiślan, gdyż pojawia się on także w
legendach podkrakowskich, przytoczonych przez
Wincentego Kadłubka.
Mistrz Wincenty za protoplastę Wiślan uważa
wprawdzie Kraka, którego imię z pewnością od
Krakowa wywodzi, ale jest to postać mityczna,
wspólna również innym narodom słowiańskim.
Kronikarz Kosmas Kroka wymienia także w
Czechach.
O mityczności Kraka świadczyć może jego walka z
wawelskim smokiem oraz fakt, że władzę po nim
przejęła córka imieniem Wanda. Sprawowanie
władzy przez kobietę w patriarchalnym
społeczeństwie słowiańskim było jeszcze mniej
prawdopodobne niż istnienie smoka, tym bardziej
zresztą, że nosiła ona dziwaczne imię, którym
żadna polska kobieta nie posługiwała się aż do
XVIII wieku. Imię to Kadłubek wywiódł od rzeki
Vandalus, którą z Wisłą naiwnie utożsamiał.
Wanda, jako osoba zmyślona, zmarła oczywiście
bezpotomnie i "długo po niej bez króla kraj
pozostawał bezsilny".
Wtedy jednak pojawił się Lestko, książę na tyle
potężny, że Kadłubkowi potroił się w oczach.
Pierwszy Lestko miał pokonać Aleksandra
Wielkiego, drugi sprytnym fortelem zagarnąć tron
książęcy, a trzeci walczyć z Juliuszem Cezarem i
pojąć jego córkę za żonę.
Odrzucić należy oczywiście niedorzeczne
wyznaczniki historyczne, ale istnienie Lestka
przyjąć należy za fakt nie podlegający dyskusji.
Przemawiają za tym zbieżność imion
występujących w Wielkopolsce i Małopolsce oraz
przekonanie Małopolan, że Leszek był człowiekiem
z zewnątrz, spoza wiślańskiej dynastii. Do niego
też prawdopodobnie odnosi się wzmianka w
Żywocie św. Metodego: "Bardzo silny pogański
książę, siedzący w Wiślech, urągał chrześcijanom i
wyrządzał im szkody. Posławszy więc do niego
Metody rzekł: Dobrze byłoby, abyś się ochrzcił
synu dobrowolnie na własnej ziemi, wówczas nie
będziesz wzięty w niewolę i pod przymusem
ochrzczony na cudzej ziemi. Tak też się stało".
Jak wynika ze słów hagiografa, książę władający
ziemią Wiślan dostał się do niewoli
wielkomorawskiej i przyjął chrześcijaństwo w
obrządku bizantyjskim. Stało się to jeszcze za
życia Metodego, czyli przed rokiem 885.
Faktu tego nie można oczywiście utożsamiać z
chrztem całej Polski, niemniej już w IX stuleciu
Piastowie dostali się w obręb kultury
chrześcijańskiej. Idąc dalej, zaryzykować można
twierdzenie, iż ochrzczony Lestko pojął za żonę
księżniczkę wielkomorawską, gdyż imię
Świętopełk, które nosić będzie później jeden z
synów Mieszka I, ma wyraźnie morawski
charakter, nawiązujący zapewne do tradycji
prababki.
Morawianie władali ziemią Wiślan około
dwudziestu pięciu lat i Lestko z ziemi tej płacił im
prawdopodobnie trybut. Powstać wtedy mogło w
Krakowie biskupstwo bizantyjskie, gdyż katalog
biskupów krakowskich wymienia imiona Prohora i
Prokulfa, którzy rezydować mieli pod Wawelem w
X stuleciu.
Państwo Wielkomorawskie upadło w 906 roku na
skutek najazdu Węgrów. Kronikarz Kosmas
wspomina, iż do jego upadku przyczynili się także
Polacy. Nie wiadomo oczywiście, czy Polakami
władał wtedy jeszcze Lestko, czy też już jego syn
Siemomysł, który "pamięć rodziców potroił
potomstwem i dostojnością".
Wiemy na pewno, iż urodziło się mu co najmniej
czworo dzieci: trzech synów: Mieszko, Czcibor i
jeden nie znany z imienia oraz córka Adelajda.
Imię córki, obce tradycji słowiańskiej, sugeruje, iż
żona Siemomysła pochodziła z krajów zachodnich,
ponieważ Adelajdy występowały najczęściej w
Akwitanii, Saksonii, Burgundii. Nie sposób
oczywiście przypuszczać, iż chrześcijańska
księżniczka mogła poślubić poganina, należy
zatem przyjąć, że Siemomysła, ze względu na
chrzest ojca, traktowano widocznie jako
chrześcijanina, bez względu na obrządek jego
wyznania.
Na związki książęcej żony z Zachodem
naprowadza także imię pierworodnego syna.
Określenie "Mieszko" było bowiem jedynie
przydomkiem, który od niedźwiedzia brał swój
początek i który potem zupełnie niesłusznie z
Mieczysławem utożsamiono. Kronikarz Gall pisał
zresztą wyraźnie, że "Mieszko najpierw innym
nazwany był imieniem", ale imienia tego nigdzie
nie wymienił. Znajdujemy je natomiast w
dokumencie pochodzącym z lat
dziewięćdziesiątych X wieku, zwanym Dagome
iudex, na mocy którego książę Polski oddaje swe
państwo pod opiekę papieża Jana XV.
Zachowany regest tego dokumentu podaje, że
Dagome, jego żona Ota i ich synowie nadają
[ Pobierz całość w formacie PDF ]