Jerzy Lutomski - Ziołolecznictwo amazońskie i andyjskie-Ania.komp, ZDROWIE-Medycyna naturalna, ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Aby rozpocząć lekturę,
kliknij na taki przycisk ,
który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.
Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym
LITERATURA.NET.PL
kliknij na logo poniżej.
ãNajpierw s¸owo,
nast«pnie roælina,
a w koÄcu nýÓ
Asklepiades Ð grecki lekarz i filozof
(ok. 120 Ð 56 roku p.n.e.)
P R Z E D M O W A
Ostatnie lata przynios¸y wzrost zainteresowania roælinami zielarskimi na ca¸ym æwiecie Ð
zarwno w aspekcie zdrowotnym, jak iprewencyjnym. Do Polski od ponad 10 lat nap¸ywaj rý-
ne surowce i przetwory roælinne niejednokrotnie o s¸abo udokumentowanej wiedzy, pochodzce
z egzotycznych cz«æci æwiata Ð z Ameryki Po¸udniowej, z wysp Pacyfiku czy Dalekiego Wscho-
du. Szczegln popularnoæci ciesz si« surowce roælinne oraz preparaty andyjskie i amazoÄ-
skie zalecane jako ærodki lecznicze lub dodatki do surowcw specjalnego ýywieniowego prze-
znaczenia.
Mimo ýe dynamiczny rozwj nauki wzakresie hodowli, uprawy, fitochemii i farmakologii roz-
szerza moýliwoæci wykorzystania bogactwa æwiata roælinnego, to jednak to, co wiemy o roæli-
nach egzotycznych, jest niewsp¸mierne do tego, czego jeszcze nie wiemy. Ksiýka niniejsza pt.
ZIOüOLECZNICTWO AMAZOÁSKIE I ANDYJSKIE stanowi pozycj« wydawnicz jak najbardziej
na czasie, ktra zarwno entuzjastom jak i sceptykom medycyny po¸udniowoamerykaÄskiej da-
je bogaty i obiektywny materia¸ informacyjny.
Etnofarmaceuci ietnobotanicy zajmuj si« tradycyjnym stosowaniem naturalnych surowcw
Ð najcz«æciej pochodzenia roælinnego Ð jako ærodkami leczniczymi, jako poýywieniem lub jako
podstawowymi substancjami dla produktw codziennego stosowania wærd tubylczych ludw.
Autorzy tej ksiýki scalaj doæwiadczenia wieloletnich badaÄ naukowych i wiedz« rýnych
uzdrowicieli zgodnie z celami, metodami i koncepcjami etnofarmacji i etnobotaniki.
Ludzie wykorzystuj roæliny w rýnoraki sposb. Wybr roælin jest æwiadomym procesem,
ktry w przebiegu rozwoju ludzkoæci przybra¸ wielorakie formy. Rwnieý wærd zwierzt mamy
wiele przyk¸adw ukierunkowanego doboru roælin, ktre cz«sto s¸uý za poýywienie.
Z i o ¸ o l e c z n i c t w o a m a z o Ä s k i e i a n d y j s k i e
Roæliny mog by wykorzystane do ca¸kiem rýnych celw i znajduj rýnorodne zastosowa-
nie jako: poýywienie, ærodki barwierskie, materia¸ konstrukcyjny, w¸kna, paliwo, nawozy, leki
i ærodki prewencji zdrowotnej oraz ozdobne i inne.
Granica mi«dzy wykorzystywanymi w rodzimych systemach medycznych roælinami leczni-
czymi a takimi roælinami, ktre g¸wnie odgrywaj rol« w odýywianiu, jest p¸ynna. W przypad-
ku plemienia Hausa (Nigeria) poj«cie oznaczajce roælin« lecznicz i spoýywcz to ãmaganiÓ.
Termin ten oznacza zarwno ãroælin«, ktra jest stosowana do leczenia gorczkiÓ, jak i ãpoýy-
wienie do zaspokajania g¸oduÓ. Oznacza to, ýe dla plemienia Hausa obie dla nas koncepcyjnie
zrýnicowane grupy produktw s bardzo æciæle zwizane
1
.
Odskoczmy od plemienia Hausa do spo¸eczeÄstw uprzemys¸owionych. Tu rwnieý ukazuj
si« æcis¸e zwizki mi«dzy roælinami leczniczymi a spoýywczymi. Obecnie w USA na porzdku
dziennym jest okreælenie ãnutraceuticalÓ. Pochodzi ono od okreæleÄ ãnutrimentÓ (substancja od-
ýywcza) i ãpharmaceuticalÓ (substancja farmaceutyczna) ioznacza ærodek spoýywczy, ktry po-
siada rwnieý dzia¸anie farmaceutyczne. Przy pomocy tego okreælenia æwiadomie lub nieæwia-
domie przerzucono pomost pomi«dzy ærodkami spoýywczymi a lekami. To samo dotyczy poj«cia
ãsuplement ýywieniowyÓ, ktre w ostatnich latach zyskuje coraz wi«ksz popularnoæ.
W wielu kulturach rozliczne roæliny uchodz zarwno za produkty spoýywcze, jak teý za ro-
æliny lecznicze. Wykorzystywane bywaj czasami jedynie rýne cz«æci roæliny. Na przyk¸ad wie-
lu przedstawicieli Citrus naleýy do waýnych roælin leczniczych. Wiele ludw nie tylko je ich owo-
ce, ale liæcie i kor« tych roælin stosuje do leczenia zaburzeÄ ýo¸dkowo-jelitowych.
Rwnieý bogate wskrobi« owoce wielu traw uýytkowych (szczeglnie ryýu i kukurydzy) sta-
nowi podstaw« zarwno poýywienia, jak i leku. P¸ynne kleiki ryýowe s¸uý do leczenia szcze-
glnie ostrych biegunek, co nie pozbawia ryýu jego priorytetowego znaczenia jako roæliny kon-
sumpcyjnej s¸uýcej zaspokajaniu potrzeb ýywieniowych. Identyczny przyk¸ad stanowi korze-
nie maki (Lepidium meyenii), b«dce rd¸em dobrego odýywiania, ktre rwnieý spe¸niaj
funkcj« suplementu specjalnego ýywieniowego przeznaczenia.
W etnobotanicznych badaniach cz«sto znaczenie takich ãærodkw spoýywczychÓ w rodzi-
mych systemach medycznych nie jest akceptowane, gdyý ich autorzy w przypadkach diagnozo-
wania choroby z regu¸y pomijaj wp¸yw zmiany w odýywianiu na stan zdrowotny cz¸owieka.
åwiatowa Organizacja Zdrowia (WHO) w deklaracji z A¸ma Aty (Kazachstan, 1978) postulu-
je ãdowartoæciowanieÓ medycyny tradycyjnej i jej integracj« z medycyn nowoczesn
2
. Warun-
kiem s jednak interdyscyplinarne badania podstawowe tych roælin. Naleýy przy tym po¸oýy
szczeglny nacisk na znaczenie etnobotaniczne, w¸aæciwoæci biologiczno-f a r m a ko l o g i c z n e
i sk¸adniki czynne
3, 4
. S to g¸wne kierunki etnofarmakologii, ktra stanowi jeden z punktw
ci«ýkoæci tej ksiýki.
Od koÄca lat osiemdziesitych XX wieku przedmiotem gorcych dyskusji by¸o rwnieý poten-
cjalne znaczenie roælin uýytkowych w zachowaniu biorýnorodnoæci
5, 6
.
Duýo dyskutuje si« nad specjalnymi zastosowaniami i znaczeniem ekologicznym poszczegl-
nych roælin uýytkowych. Do tego jednak trzeba zna wzgl«dn wartoæ wszystkich roælin waý-
nych dla cz¸owieka. Wartoæci tej nie da si« pozna bezpoærednio. Moýna natomiast okreæli iloæ
Z i o ¸ o l e c z n i c t w o a m a z o Ä s k i e i a n d y j s k i e
roælin danego obszaru botanicznego (lub æwiata) faktycznie wykorzystywanych przez cz¸owie-
ka.
Wed¸ug obliczeÄ meksykaÄskich etnobotanikw w medycynie wykorzystuje si« ponad 15%
(5 000 gatunkw) z oko¸o 30 000 wyst«pujcych w Meksyku gatunkw roælin
7
. W nowszej ocenie
8
wykazano, ýe udzia¸ roælin leczniczych we florze rýnych obszarw si«ga od 8% (ma¸y region
w Ekwadorze o duýym zrýnicowaniu biologicznym) do 63% (Kaszmir).
Badania te æwiadcz, ýe wartoæci podawane przez C. Franza
9
, mwice o ¸cznie 20 000 ga-
tunkw roælin uýytkowych, naleýy traktowa raczej jako zachowawcze wartoæci szacunkowe. Na
podstawie badania Moermana
8
i przy za¸oýeniu 240 000 gatunkw roælin wyýszych na ca¸ym
æwiecie moýna spodziewa si« oglnie oko¸o 20 000 roælin leczniczych (bez uwzgl«dnienia gatun-
kw wyst«pujcych w wielu regionach æwiata), wed¸ug obliczeÄ Bye
7
by¸oby to aý 37 000 gatun-
kw.
Szczeg¸owe zbadanie naukowe wszystkich tych gatunkw oczywiæcie nie jest moýliwe. Dla-
tego trzeba zdefiniowa kryteria wyboru waýnych roælin. Moýna tego dokona na podstawie zna-
czenia roæliny w danej kulturze lub jej rwnoczesnego znaczenia w wielu kulturach
10
. Ten w¸a-
ænie cel towarzyszy¸ autorom Zio¸olecznictwa amazoÄskiego i andyjskiego.
Treæ ksiýki zosta¸a podzielona na cz«æci, spis literatury (oko¸o 200 pozycji), indeksy i spis
treæci. Cz«æ pierwsza napisana przez wybitnego etnografa peruwiaÄskiego i lekarza prof. dr. M.
Fernandeza Ibarguena zawiera zarys etnograficzny i historyczny zio¸olecznictwa amazoÄskiego
i andyjskiego. Druga cz«æ stanowi zbir monografii waýniejszych roælin peruwiaÄskich zebra-
ny i skomentowany przez redaktora naukowego dzie¸a Ð dr K. ûurowsk. Kuracje roælinne
(cz«æ trzecia) opisa¸ i skomentowa¸ lek. med. M. Prusakowski. Zalecenia dotyczce zdrowego
stylu ýycia (cz«æ czwarta) przy uwzgl«dnieniu flory amazoÄskiej i andyjskiej spisa¸y lek. med.
A. Lubowska-Rewako i J. Ossowska.
Materia¸ rd¸owy oparty na bogatej za¸czonej literaturze, z ktrej czerpano dane, stanowi
obiektywn informacj« naukow na temat sprawdzonego zastosowania poszczeglnych gatun-
kw roælin. Na podkreælenie zas¸uguje, ýe autorzy Ð w cz«æci drugiej poæwi«conej monografiom
waýniejszych roælin peruwiaÄskich, a takýe w indeksie nazw roælin Ð wyeksponowali fakt cz«-
æciowej lub ca¸kowitej weryfikacji naukowej poszczeglnych gatunkw roælin.
Wiele przyk¸adw przemawia pozytywnie na rzecz perspektywicznego znaczenia w zio¸o-
lecznictwie i prewencji szeregu przedstawicieli omawianej egzotycznej flory. Poza podstawowy-
mi roælinami, uýytkowanymi przez cz¸owieka, opisano w dziele gatunki jadalne i lecznicze. Licz-
ne przyk¸ady naæwietlaj tradycyjne stosowanie roælin leczniczych lub daj wgld wdzia¸alnoæ
znaczcych badaczy. Ksiýka zawiera rwnieý dane mogce znale zastosowanie w pracach et-
nologicznych.
Podrý w dotychczas ma¸o znane lecznictwo obcych kultur andyjskiej i amazoÄskiej z ich
wielkim niewykorzystanym potencja¸em daje fascynujcy wgld wszystkim, ktrzy studiuj ro-
æliny i ich zastosowanie. Polecam j szczeglnie lekarzom, dietetykom, farmaceutom ibiologom.
prof. dr hab. Jerzy Lutomski, dr h.c.
Z i o ¸ o l e c z n i c t w o a m a z o Ä s k i e i a n d y j s k i e
åwiat medycyny dýy do doskonalenia metod leczniczych. I tak fitoterapia odkrywana jest
na powrt. Pochyla si« nad ni nauka, angaýujc niema¸e ærodki w badania nad od dawna zna-
nymi oraz ostatnio opisanymi surowcami roælinnymi. Naleýy tylko mie nadziej«, ýe preparaty
z nich produkowane b«d wdraýane do praktyk lekarskich szybciej niý przed laty.
N a p r z y k ¸ a d u æ p i a n
Tu moýe warto wspomnie o ciernistej drodze na apteczne p¸ki wielu znakomitych lekw
pochodzenia roælinnego, ktre dopiero po wiekach zyska¸y uznanie. Do nich naleýy np. uæpian
rýnolistny (Hydnocarpus kurzii). Z nasion tego drzewa, rosncego m.in. w Indiach, pozyskuje
si« olej czolmugrowy. Hindusi leczyli nim tr«dowatych od niepami«tnych czasw, podczas gdy
oficjalna medycyna uparcie uwaýa¸a trd za chorob« nieuleczaln. Lekarze zainteresowali si«
nim dopiero po I wojnie æwiatowej. Inny przyk¸ad, rwnieý z Indii. KorzeÄ krzewu zwanego rau-
wolfi w«ýow (Rauvolfia serpentina) s¸uýy¸ jako specyfik uspokajajcy, a takýe obniýajcy ci-
ænienie krwi. Medycyna nie zauwaýa¸a tego aý do lat 30. ubieg¸ego wieku, kiedy to chemicy wy-
odr«bnili z korzenia rauwolfii rezerpin« odpowiedzialn za skuteczne leczenie choroby nadci-
ænieniowej. Podobnie rzecz mia¸a si« z kurar, w badaniach ktrej sam uczestniczy¸em. Wyci-
gami z roælin naleýcych do gatunkw Strychnos i Chondrodendron Indianie z Amazonii zatru-
wali groty strza¸. Trafione nimi zwierz«ta traci¸y moýliwoæ ruchu. To da¸o asumpt do poszuki-
waÄ leku zwiotczajcego mi«ænie. Jeden z alkaloidw kurary Ð nazwany tubokuraryn Ð oraz je-
go pochodne s¸uý dziæ chirurgom podczas operacji w celu rozlunienia mi«æni. Indianie ratowa-
li nim teý osoby sparaliýowane, co przej«¸a medycyna, zalecajc tubokuraryn« takýe w przypad-
kach skurczy wywo¸anych przez t«ýec.
A l b o c h i n i n a . . .
Wi«cej szcz«æcia mia¸a chinina, ktra sw s¸aw« zawdzi«cza hiszpaÄskim konkwistadorom,
a æciælej mwic s¸ynnemu szwedzkiemu przyrodnikowi, Karolowi Linneuszowi. Otý Linneusz,
wsp¸organizator Szwedzkiej Akademii Nauk i jej pierwszy prezes, autor wybitnych dzie¸ na-
ukowych z zakresu botaniki, dowiedzia¸ si« o przypadku wyleczenia z malarii hrabiny Chinchon,
ýony wicekrla Peru Luisa Fernandeza de Cabrera. Krl Hiszpanii Filip II Ð jak opowiadano Lin-
neuszowi Ð bez wi«kszego przekonania wys¸a¸ do Peru swojego nadwornego lekarza Juana de
Veg«, ýeby zaj¸ si« tym beznadziejnym przypadkiem. Niestety, wysi¸ki znanego europejskiego
lekarza na nic si« zda¸y. Nie by¸ w stanie powstrzyma gorczki ani dreszczy, ktre wyniszcza-
¸y hrabin«. Wtedy w¸aænie w rezydencji wicekrla pojawi¸ si« pewien jezuita, ktry oæwiadczy¸,
ýe wie, jak wyleczy hrabin«. Lekiem okaza¸a si« sproszkowana kora pewnego amazoÄskiego
drzewa, ktre na czeæ cudownie ocalonej hrabiny Linneusz nazwa¸ chinowcem. Konkwistado-
rzy zaæ drzewo chinowe uczynili symbolem Peru i od tamtej pory jest ono jednym z trzech ele-
mentw sk¸adajcych si« na narodowe god¸o mojego kraju.
Wyciagami z roælin naleý-
cych do gatunkw Strychnos
i Chondrodendron Indianie
z Amazonii zatruwali groty
strza¸. Trafione nimi zwie-
rz«ta traci¸y moýliwoæ ru-
chu
Z i o ¸ o l e c z n i c t w o a m a z o Ä s k i e i a n d y j s k i e
[ Pobierz całość w formacie PDF ]