Jan Dantyszek (von Höfen, E-Booki nowe
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Jan DantyszekWIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJVIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATUREJan DANTYSZEK (von H�fen, Dantiscus)Prof. dr hab. Edmund KotarskiRodzina Dantyszka - von H�fen - wywodzi�a si� z Niemiec, ale ju� w XIVwieku osiedli�a si� na Warmii, sk�d przyby�a do Gda�ska. Dziad poety wmie�cie nad Mot�aw� zajmowa� si� powro�nictwem, st�d przydomekFlachsbinder (niem. powro�nik); ojciec, Jan, by� browarnikiem i kupcem.Przysz�y poeta i dyplomata urodzi� si� w Gda�sku (w�a�nie dlategopodpisywa� si�: Dantiscus; polski odpowiednik: Dantyszek) w roku 1485.Nauki elementarne pobiera� w szkole parafialnej w Grudzi�dzu, studiowa�za� najpierw w Gryfii, nast�pnie w Krakowie, gdzie otrzyma� bakalaureat.Ju� podczas studi�w zwi�za� si� z dworem kr�lewskim Jana Olbrachta; bra�tak�e udzia� w wyprawie przeciw Tatarom i Mo�dawianom. W roku 1504rozpocz�� karier� dyplomatyczn�, trwaj�c� niemal trzydzie�ci lat. Jakosekretarz i pose� kr�lewski, jako ekspert w sprawach pruskich odby� licznepodr�e po Europie, dotar� tak�e do Palestyny. Uczestniczy� mi�dzy innymi- u boku kr�la Zygmunta I - w tak wa�nym wydarzeniu, jakim by� zjazdwiede�ski 1515 roku. Bywa� na dworach Maksymiliana I i Karola V. CesarzowiMaksymilianowi zawdzi�cza� tytu� szlachecki, tytu� doktora obojga praw iwawrzyn poetycki, a Karolowi V szlachectwo hiszpa�skie i medal wybity najego cze��. W latach 1524-1532 by� pierwszym sta�ym pos�em Polski wHiszpanii. Zako�czywszy karier� dyplomatyczn�, w roku 1532 powr�ci� dokraju. W roku nast�pnym przyj�� �wi�cenia kap�a�skie i zosta� biskupemche�mi�skim, w cztery lata p�niej - warmi�skim. Osiad� w LidzbarkuWarmi�skim, gdzie stworzy� znacz�cy o�rodek nauki i sztuki. Zabiega� opodniesienie poziomu duchowie�stwa, troszczy� si� o szkolnictwo na terenieswojej diecezji, szczeg�ln� opiek� otoczy� zdoln� m�odzie�, kieruj�c j� nastudia. Jednocze�nie jako biskup przyst�pi� do walki z reformacj�: usuwa�z granic swojej diecezji wszystkich sprzyjaj�cych reformacji, poleci�niszczy� ksi��ki uznane za heretyckie. Zmar� w 1548 roku; pochowany zosta�w Fromborku.Dantyszek nale�y do grona najwybitniejszych poet�w polsko-�aci�skich.Tw�rczo�� zacz�� od wierszy okoliczno�ciowych; nie zrezygnowa� z nichtak�e w p�niejszych latach. Pisa� epitalamia z okazji �lubu Zygmunta I zBarbar� Zapoly�, p�niej z Bon�, epinicia na cze�� kr�lewskich zwyci�stw,epitafia i epicedia (mi�dzy innymi po zgonie biskupa Piotra Tomickiego).R�wnolegle uprawia� poezj� parenetyczn�, moralizatorsk�. �wiadectwem tegojest elegia Jonas propheta de interitu civitatis Gedanensis (Jonasz Proroko zag�adzie miasta Gda�ska), napisana w roku 1535 w zwi�zku z nasilaniemsi� wp�yw�w reformacji w Gda�sku. Poeta przedstawi� w niej obraz miastawiedzionego do zguby przez trzy potwory: Bezbo�no�� (tzn. reformacj�),Pych� (uto�samian� z separatystycznymi d��eniami gda�szczan) i Zbytek(b�d�cy aluzj� do upadku moralno�ci i dobrych obyczaj�w). W ten spos�bwypowiedzia� swoj� opini� o mie�cie, zg�osi� pod adresem jego mieszka�c�wpowa�ne zastrze�enia. Szerszymi zagadnieniami zaj�� si� w poemacie Denostrorum temporum calamitatibus silva (O kl�skach naszych czas�w),opublikowanym w roku 1530 w Antwerpii, Bolonii, Kolonii i w Krakowie.Autor podj�� tu problem niebezpiecze�stwa tureckiego i naszkicowa� wizj�Europy od niego ju� uwolnionej.Wyj�tkowe miejsce w dorobku poetyckim Dantyszka zaj�a Elegia amatoria.Erotyk ten, znany tak�e pod tytu�em Ad Grinaeam (Do Grynei, 1518),przynosi liczne odwo�ania do mitologii, ale tak�e wypowiedzi o charakterzeosobistym, wyra�nie autobiograficznym (w kontek�cie szerszych,historycznych zdarze�), czym wpisa� si� poeta w humanistyczne tendencjeswojej epoki. Do rz�du osobistych wyzna� nale�y r�wnie� Vita Joannis deCuriis Dantisci (�ycie Jana von H�fen Dantyszka), utw�r opublikowanydopiero u schy�ku XVII wieku. Wolny niemal ca�kowicie od sztafa�uantycznego, jest swoist� spowiedzi� cz�owieka u kresu drogi.W roku �mierci poety ukaza� si� zbi�r Hymni aliquot ecclesiastici (1548).Ksi�ga hymn�w (to polski odpowiednik �aci�skiego tytu�u) wyrasta�a ztradycji �redniowiecznego pi�miennictwa, dok�adniej: hymn�w i pie�ni nar�ne pory dnia i uroczysto�ci Prudencjusza, hiszpa�skiego poetychrze�cija�skiego. Wyr�nia�a si� liryzmem i �arliwo�ci� religijn�. By�azarazem dowodem odwrotu poety od grecko-rzymskich wzorc�w literackich,kt�rym wcze�niej ho�dowa�, od dzie� takich mistrz�w, jak Wergiliusz,Owidiusz, Tibullus, Propercjusz, Stacjusz czy Horacy.Dantyszek’s family -the von H�fens - came from Germany but by the fourteenth century they hadsettled in Warmia (Ermland) from where they went to Gda�sk. The poet’sgrandfather was a rope-maker in the city on the Mot�awa and therefore wasnicknamed Flachsbinder (German: a rope-maker). Dantyszek’s father, Jan,was a brewer and a merchant. The future poet and diplomat (Dantyszek) wasborn in Gda�sk in 1485 (which is why he signed his works as Dantiscus, itsPolish equivalent: Dantyszek). He finished his elementary studies at aparish school in Grudzi�dz, and studied first in Gryfia, then in Krak�wwhere he was awarded a bachelor’s degree. It was during these studies thathe became associated with the royal court of Jan Olbracht and took part inmilitary expeditions against the Turks and the Moldavians. In 1504 hestarted a career in diplomacy which lasted for over 30 years. As asecretary to the King and a royal envoy as well as an expert on Prussianaffairs, he often travelled around Europe, and even went to Palestine.Among other matters, at King Zygmunt I’s side he took part in suchimportant events as the Convention of Vienna of 1515. He frequented thecourts of Maximilian I and Charles V. Thanks to Emperor Maximilian he wasennobled, received a doctorate in law, and poetic laurels. Thanks toCharles V, in turn, he was ennobled in Spain and had a medal minted in hishonour. In the years 1524-1532 he was the first permanent Polish envoy inSpain. Having finished his diplomatic career, Dantyszek returned to Polandin 1532. He was ordained the following year and became the Bishop ofChe�mno and four years later- the Bishop of Warmia. Dantyszek settled inLidzbark Warmi�ski and founded there an important centre of art andscience. He strove to raise the intellectual level of the clergy, tookgreat care of the education of his diocese, and cared for especiallygifted young people by helping them to proceed with their studies. As abishop at the same time he started to fight with the Reformation. Heremoved from within the boundaries of his diocese all who sympathised withthe Reformation and ordered the destruction of any books recognised asheretical. He died in 1548 and was buried in Frombork.Dantyszek belongs to the circle of the most outstanding Polish-Latinpoets. He started his creative activity by writing occasional poems andnever stopped, even in the later years. He wrote epithalamia for theweddings of Zygmunt I and Barbara Zapolya, and later Bona, epinicia tohonour the King’s victories, epitaphs and epicedia (after the death ofBishop Piotr Tomicki among others). At the same time he wrote edifying andmoralistic poetry. An elegy Jonas propheta de interitu civitatisGedanensis ("Jonah the Prophet on the Destruction of the City of Gda�sk"),written in 1535 in connection with the escalating influence of theReformation in Gdansk, could serve as a testimony to this type of poetry.The poet shows a picture of the city being led to its downfall by threemonsters: Lack of Faith (i.e. the Reformation), Pride (identified with theseparatist aspirations of Gda�sk’s inhabitants) and Luxury (an allusion tothe decay of morality and of good manners), thus expressing his opinion onthe city and addressing serious reservations towards its inhabitants. In apoem De nostrorum temporum calamitatibus silva ("On the Disasters of OurTimes"), published in 1530 in Antwerp, Bologna, Cologne and Krak�w,Dantyszek deals with wider issues. The author here takes up the subject ofthe Turkish danger and sketches a vision of Europe already freed from it.A special place in Dantyszek’s poetic output is occupied by Elegiaamatoria. This erotic poem, which is also known by the title of AdGrinaeam ("To Grinae", 1518), brings numerous allusions to mythology aswell as personal, clearly autobiographical, statements (in the context ofwider historical events) through which the poet inscribes himself in thehumanistic trends of the epoch. Vita Joannis de Curiis Dantisci ("The Lifeof Jan von Hofen Dantyszek"), published only at the end of the seventeenthcentury, also belongs to the genre of personal confessions. Almostentirely free from the decor of Antiquity, the poem is a confession of aman at the twilight of his life.A collection Hymni aliquot ecclesiastici (1548) was published in the yearo...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]