Jesteś tym, Coś dla zdrowia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
O badaniach dotyczšcych wpływu diety na organizm rozmawiamy z prof. dr. hab. Markiem Naruszewiczem.Nad czym pracujš naukowcy z Instytutu Żywnoci i Żywienia?Prowadzimy prace w zakresie nutrigenomiki. Jest to dziedzina wiedzy o bardzo dynamicznym rozwoju, zajmujšca się wpływem żywienia na ekspresję genów. Dzi już wiadomo, że to, co jemy, oddziałuje bezporednio na nasz materiał genetyczny.Jak to należy rozumieć?Każdy gen to jedno białko. Fizjologia człowieka jest oparta na metabolizmie białek, tłuszczów i węglowodanów. I okazało się, że kwasy tłuszczowe regulujš ekspresję genów. Inaczej mówišc, od rodzaju spożywanych kwasów tłuszczowych zależy wzrost człowieka, rozwój jego centralnego układu nerwowego i wszystkie funkcje obronne, immunologiczne. A czynnikiem, który najbardziej pobudza nasz materiał genetyczny do prawidłowego rozwoju sš kwasy tłuszczowe nienasycone, pochodzšce z rolin i ryb. Stšd ogromna presja wszystkich towarzystw medycznych, bymy zmienili sposób żywienia i zaczęli jeć to, co jest zgodne z naszš fizjologiš.Czy mówimy o przełomie w nauce?Rzeczywicie, po raz pierwszy jestemy w stanie ledzić bezporedni wpływ żywnoci na przemiany genetyczne u człowieka. Człowiek rodzi się z zespołem genów; sš wród nich takie, które warunkujš podatnoć na choroby i takie, które przed chorobami chroniš. Sztuka polega na tym, żeby pobudzać te drugie. I to jest zagadnienie, którym zajmuje się epigenetyka: budowanie odpowiedzi genetycznej już we wczesnym dzieciństwie. To, jak matka żywi się w czasie cišży i jak potem żywi dziecko, ma zwišzek z chorobami, które ujawniajš się u niego po 3040 latach. Większoć przypadków nadcinienia tętniczego (szczególnie sodozależnego) ma swoje poczštki w dzieciństwie. Solšc dziecku zupkę, robimy mu krzywdę. Uruchamiamy mechanizm, który rozwija się potem latami i owocuje nadcinieniem w wieku dorosłym: próg sodowy tego człowieka jest coraz wyższy (za każdym razem musi dosalać więcej, żeby czuć smak soli).Na rynku jest sporo produktów o dużej zawartoci soli.Chociażby chipsy. Szkodliwe działania przemysłu spożywczego powodujš, że dzisiaj w polskiej populacji mamy 8 milionów ludzi z nadcinieniem tętniczym. Potencjalnych kandydatów do zawałów serca i udarów mózgu. Ekspresję genów i to, co nazywamy uwarunkowaniem genetycznym, buduje się przez wiele lat. I ogromnš rolę w tym procesie zarówno dobrš, jak i złš odgrywa rodowisko. Działania prozdrowotne polegajš na tym, że dzieciom daje się np. tran czy ryby. Albo zamiast tradycyjnej zupy na kociach gotuje się im włoskš minestrone z dodatkiem oliwy z oliwek. Wiele matek i babć nie ma wiadomoci popełnianych przez siebie błędów kulinarnych.A które populacje sš najzdrowsze?Najzdrowsze na wiecie sš narody wyspiarskie, narody zamieszkujšce w basenie Morza ródziemnego i populacja japońska. Jada się tam bardzo dużo ryb, zawierajšcych kwasy tłuszczowe omega-3, które korzystnie regulujš transkrypcję genetycznš; nie używa się tłuszczów zwierzęcych, tylko oliwy z oliwek, posiadajšcej działanie ochronne; wreszcie nieodłšcznym składnikiem tamtejszej kuchni sš owoce i warzywa.Czyżby owoce i warzywa też wpływały na nasze geny?Materiał genetyczny zbudowany jest z łańcuchów DNA, a te z nukleotydów; za prawidłowa metylacja nukleotydów zależy od kwasu foliowego, występujšcego w dużych ilociach w owocach i zielonych warzywach, takich jak szpinak, brukselka czy brokuły. A więc, konsekwencjš niskiego spożycia owoców i warzyw jest osłabienie genów, co przejawia się w podatnoci na pewne schorzenia. Np. stwierdzono, że kobiety, które rodzš dzieci z zespołem Downa majš wyranie podwyższony poziom homocysteiny, co jest wynikiem niedoboru kwasu foliowego przez cały okres cišży to wynika z badań japońskich. Czyli wyranie widać, że kwas foliowy nie tylko decyduje o narodzeniu dziecka z cewš nerwowš, ale także w przypadku kobiety w wieku podwyższonego ryzyka jego niedobór prowadzi do zespołu Downa. Kontrola poziomu homocysteiny we krwi i odpowiednie zabezpieczenie ciężarnej mogłyby potencjalnie przeciwdziałać rozwojowi wady, ale to należy jeszcze zbadać.Gdzie jeszcze występuje kwas foliowy?Kiedy ródłem kwasu foliowego było mleko. Ponieważ krowa żywi się rolinami, w wieżym mleku znajduje się zarówno witamina A, powstajšca z beta-karotenu, jak i kwas foliowy, pochodzšcy z lici. Niestety mleko, które pijemy UHT jest w znacznej mierze pozbawione tych składników, a producenci nie sš zobowišzani podawać wysokoci strat, wynikajšcych ze stosowanej przez nich technologii. Podobnie jest z warzywami i owocami w puszkach. Nawet kapustę czy ogórki kisi się dzi nie za pomocš bakterii, tylko za pomocš enzymów. Chodzi o to, żeby kapusta się nie przekisiła i ogórki nie miały nalotu a to sš bakterie probiotyczne, Lactobacillus plantarum. Żeby żywnoć lepiej wyglšdała i w zwišzku z tym lepiej się sprzedawała, pozbawia się jš tego, co wartociowe. Nastawiajšc się na pół kg warzyw i owoców dziennie musimy pamiętać, że na skutek działań producentów, straciły one pierwotnš wartoć. Dzi konieczna jest albo fortyfikacja żywnoci już robiš to Amerykanie (wzbogacenie o okrelone składniki mineralne i witaminy przyp.red.), albo znaczne zwiększenie spożycia warzyw i owoców, co nie jest zgodne z naszymi zwyczajami żywieniowymi.Polskie matki i babcie majš tendencję do przekarmiania dzieci.W genach może być ukryta podatnoć do otyłoci. Jeżeli zaczniemy je pobudzać nadmiarem kalorii i soli, spożywaniem hamburgerów, żółtych serów i wędlin po pewnym czasie otyłoć ujawni się, a jej ofiary stanš się na zawsze utrapieniem dla służby zdrowia. Dlatego, że gen odpowiedzialny za choroby metaboliczne, jeli raz się uaktywni, nigdy nie zaniknie. Nie można wyleczyć cukrzycy ani nadcinienia tętniczego można je leczyć. Ale trzeba to robić do końca życia, obcišżajšc kieszeń podatnika.Jakie inne niebezpieczeństwa wišżš się ze złym żywieniem dzieci?Kwestia wczesnego miesišczkowania u dziewczynek. Dlaczego my dzi mówimy, żeby matki karmiły jak najdłużej dziecko piersiš? Bo w sztucznym mleku jest białko soi, które zawiera fitoestrogeny, przyspieszajšce miesišczkowanie. A przyspieszone miesišczkowanie u dziewczšt zwiększa ryzyko powstania nowotworów u kobiet. Receptory dla estrogenów sš zlokalizowane na jšdrze komórkowym, tuż przy materiale genetycznym. Ich stymulacja w dzieciństwie wpływa na ekspresję genów.Jak w takim razie wytłumaczyć niskš zachorowalnoć na raka w populacji japońskiej, gdzie soja jest jednym z podstawowych składników pożywienia?Włanie tym, że soja jest naturalnym elementem codziennej diety każdego Japończyka. Natomiast my podajemy fitoestrogeny sztucznie; a w okresie wzrostu (rozwoju genetycznego) dziewczynka otrzymuje ich 10-krotnie więcej niż zjada kobieta japońska. Wynika to z zawartoci fitoestrogenów w sztucznych preparatach mlecznych. Potem po raz drugi sięgamy po nie w klimakterium, żeby łagodzić jego objawy. Japonka od urodzenia aż do mierci dostarcza organizmowi fitoestrogeny na mniej więcej wyrównanym poziomie. Oczywicie, zwiększone ryzyko raka dotyczy tylko osób z podatnociš genetycznš. Dlatego tak ważny jest rozwój nutrigenomiki, która wyjania, jak poszczególne elementy żywienia wpływajš na nasze geny.Z tego, co wiem, badacie Państwo wpływ krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych na geny.Jestemy jednym z pierwszych zespołów na wiecie, który się tym zajmuje. Kwasy tłuszczowe krótkołańcuchowe takie, jak kwas propionowy czy butylowy powstajš podczas fermentacji błonnika przez bakterie probiotyczne Lactobacillus plantarum. Te kwasy majš olbrzymie działanie przeciwzapalne podobnie, jak Ibuprofen, który jest włanie pochodnš kwasu butylowego. A nasz organizm potrafi je wytwarzać: przez fermentację błonnika w jelitach. Kłopot w tym, że jeli mamy infekcję, lekarze przepisujš nam antybiotyki. Zabijamy wtedy bakterie, błonnik nie jest rozkładany i nasza aktywnoć przeciwzapalna (zwišzana z materiałem genetycznym) zostaje upoledzona. Dlatego tak ważne jest stosowanie w diecie jogurtów i kefirów: by z dostarczanego z pokarmem błonnika mogły powstawać krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, pobudzajšce nasze geny do produkcji molekuł przeciwzapalnych i zwiększajšce w ten sposób naszš odpornoć.Błonnik potrzebuje bakterii probiotycznych. Czy kwas foliowy również potrzebuje partnera, by był z niego pożytek?Do tanga trzeba dwojga. Kwas foliowy współdziała z witaminami grupy B, przede wszystkim B6, B12; z kolei np. witamina C ma małe znaczenie odpornociowe w nieobecnoci witaminy E. Podawanie tylko jednego elementu, a zapominanie o drugim jest błędem. U wielu osób z nadcinieniem sól podwyższa wartoci cinienia, natomiast potas neutralizuje działanie soli. ródłem potasu sš owoce i warzywa banany, pomidory. Francuzi zaczynajš posiłek od dużej miski sałaty. Powinnimy podpatrywać te narody, które żywiš się lepiej i żyjš zdrowiej.Czy polska kuchnia zawsze była zła?Tradycyjna polska kuchnia była zdrowa. Niedobrze, że kojarzy się jš z widokiem ociekajšcego tłuszczem schabowego symbolem socjalistycznego dobrobytu. W tradycyjnej, polskiej, chłopskiej kuchni była naturalnie kiszona kapusta, mleko prosto od krowy i bardzo mało soli. Były własne warzywa i owoce, nawożone w sposób naturalny czyli bez nitrozwišzków; ledzia sprzedawała każda karczma, a mięso i wędliny jadało się rzadko jako cymes. Polski chłop przed wojnš był krzepki i zdrowy. Produkty niezdrowe szły do miasta: masełko, tłuste gęsi. Wystarczy przeczytać powieci wielkich polskich pisarzy, żeby zapoznać się z historiš żywienia w miecie i na wsi.Czy Pana Zespół uczestniczy w realizacji badań unijnych?Partycypujemy na dużš skalę w poważnym unijnym projekcie. Eur...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]