Jezykoznawstwo., I rok, WJN
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Językoznawstwo
–
prezentacja
4.1. GRAMATYKA – ZASADY OGÓLNE
4.1.1. Gramatyka
Termin gramatyka pochodzi z greki i oznacza sztukę pisania. W historii nauki greckiej termin ten
zyskał już wcześnie znaczenie całości badań nad językiem.
4.1.2. Fleksja (dział morfologii) i składnia
Obecnie termin „gramatyka” stosuje się w rozumieniu morfologia oraz składnia, nie jako fonologia i
semantyka. Morfologia zajmuje się strukturą wyrazów, zaś składnia tłumaczy sposób ich łączenia się
w zdania.
4.1.3. Gramatyka pojęciowa („national” grammar)
Gramatyka tradycyjna jest gramatyką pojęciową, zaś gramatyka współczesna – formalną. Według
Jespersena (duńskiego przedstawiciela starszej szkoły gramatycznej) gramatyka pojęciowa wychodzi z
założenia, że istnieją kategorie uniwersalne (np. części mowy, czas, tryb itd.) dla wszystkich języków.
4.1.4. Zagadnienia semantyczne w gramatyce
Znaczenie jest nieistotne przy określaniu jednostek analizy gramatycznej oraz przy ustalaniu reguł ich
łączenia. Językoznawcy chcą uniezależnić teorię od praktyki. Powodem tego jest fakt, że struktury
gramatyczna i semantyczna nie odpowiadają sobie całkowicie i grozi to niebezpieczeństwem, że albo
jeden, albo drugi lub oba opisy struktur zostaną zniekształcone.
4.1.5. Termin „formalny”
Termin „formalny” jest słowem wieloznacznym. Lyons w swoich opisach terminów językoznawczych
używa jednak tylko znaczenia „formalny” jako synonim słowa „sformalizowany” oraz jako
przeciwieństwo „pojęciowego”.
4.2. GRAMATYKA FORMALNA
4.2.1. Akceptowalność
Pojęcie „akceptowalności” jest jednym z niezbędnych pojęć służących do opisywania współczesnej
teorii gramatyki. Wypowiedź akceptowalna to taka, która została wyprodukowana przez rodowitego
użytkownika danego języka w odpowiednim kontekście i która jest (albo mogłaby być) akceptowana
przez innych rodowitych użytkowników języka jako należąca do języka. Aby to oszacować,
językoznawca musi posiadać zbiór utrwalonych wypowiedzi i konsultować je z informatorami -
ludźmi, którzy mówią od dziecka w danym języku. Językoznawca może też być informatorem sam
dla siebie, jeśli opisywany język jest jego ojczystym, ale musi być bardzo obiektywny, konsultować
się z innymi i poddawać swoje osądy rewizji. Ponadto, językoznawca, uważając dane wypowiedzenia
za akceptowalne, musi wytłumaczyć nie tylko te, które już wystąpiły w języku, ale także te, które
pojawią się w nim w przyszłości.
4.2.2. Liczba zdań w języku może być nieograniczona
Prawdopodobnym jest, że większość zdań jest zupełnie nowych i słusznie akceptowalnych ze względu
na swoją regularność oraz opisywalność. Każdy człowiek rozumie i może stworzyć nie tylko te zdania,
które już usłyszał, ale także nieograniczoną liczbę nowych, które także możemy zaliczać do języka. W
ten sposób tworzy się opis generatywny, który opisuje występujące wypowiedzenia jako elementy
większej klasy wypowiedzeń potencjalnych.
4.2.3. Warstwy akceptowalności
Akceptowalność można postrzegać na wielu płaszczyznach. Jest możliwe uważać język danej osoby
za akceptowalny gramatycznie, ale nie akceptować jego akcentu, zdań pozbawionych sensu lub nie
akceptować społecznie danego wyrażenia.
4.2.4. Idealizowanie danych
Jeśli dwie osoby posługują się tym samym językiem, zazwyczaj posiada on osobiste cechy
charakterystyczne na przykład dla wieku, wykształcenia czy przynależności do danej grupy społecznej.
Istnieje dla tych osób jednak wspólne jądro: ogólne słownictwo, składnia czy znaczenie, dzięki którym
istnieje możliwość porozumiewania się.
4.2.5. Akceptowalność fonologiczna a akceptowalność gramatyczna
Akceptowalność fonologiczna polega na dopuszczaniu pewnych odchyleń w zakresie fonologii danych
ciągów jednostek fonologicznych, gdzie ciągi te nadal są zrozumiane. Akceptowalnością gramatyczną
nazywamy zaś możliwość zastępowania danych bloków innymi blokami, nie zmieniając składni
danego zdania.
4.2.6. Dystrybucyjne traktowanie opisu gramatycznego
Dystrybucją opisu gramatycznego nazywamy cały zbiór kontekstów, w których może występować
dana jednostka językowa. Jest to więc tłumaczenie akceptowalności poprzez dopuszczenie
konkretnych połączeń wyrazów.
4.2.7. Wzajemna zależność fonologii i gramatyki
Gramatykę i fonologię teoretycznie językoznawcy uważają za odrębne poziomy struktury językowej,
pomimo że są zazwyczaj w różny sposób i w różnym stopniu od siebie zależne, co językoznawcy mają
za zadanie opisać.
4.2.8. Prosty przykład analizy dystrybucyjnej
Przykładem praktycznym analizy dystrybucyjnej jest podstawianie innych wyrazów w miejsce
poprzednich występujących w danej strukturze i otoczeniu. Takie wyrazy „wymienialne” można łatwo
zgrupować w klasy dystrybucyjne.
4.2.9. Klasy gramatyczne
Nazewnictwo klas gramatycznych takie jak np. „rzeczownik” lub „klasa X” jest kwestią sporną. Jednak
z punktu widzenia gramatyki formalnej każda nazwa jest dobra.
Zdania opisywać można za pomocą równań, gdzie zdanie oznacza grecka litera
(sigma), a po znaku
równości występuje suma przedstawicieli danych klas wyrazowych w postaci symboli. Wzór musi być
odpowiedni, aby połączenie wyrazów było potencjalnie akceptowalne gramatycznie.
4.2.10. Subkategoryzacja
Podane klasy wyrazowe, można kolejno dzielić na subkategorie całkowicie od siebie niezależne.
Istnieje także możliwość, aby niektóre elementy należały do kilku klas jednocześnie, co może
powodować teoretycznie ich nieakceptowalne użycie. Gramatyczność jest więc akceptowalnością na
mocy określonego zbioru reguł i klasyfikacji elementów leksykalno-gramatycznych języka.
4.2.11. Niedookreśloność gramatyki
Próbując określić wszystkie akceptowalne zdania w danym języku, językoznawca ustaliłby tak wiele
klas, że przeszkodziłoby to przyrostowi nowych zdań. Co więcej, istnieją spory o akceptowalność
danych zdań nawet wśród rodowitych użytkowników danego języka, co nie pomaga w ich klasyfikacji.
Struktura gramatyczna języka pozostaje więc nieokreślona. Według Chomskiego jednak, struktura
gramatyczna każdego języka znana jest przez jego naturalnych użytkowników intuicyjnie.
4.2.12. Gramatyczność a sensowność
Zdania gramatyczne, nie muszą koniecznie być sensowne i odwrotnie. Możliwe jest także, że zdania
gramatyczne i sensowne nie występują normalnie, ponieważ nie ma do tego okazji.
4.2.13. Termin „generatywny”
W językoznawstwie termin „generatywny” jest często mieszany z terminem „transformacyjny”,
bo oba zostały wprowadzone przez Chomskiego do językoznawstwa w tym samym
czasie. „Generatywny” znaczy traktujący dany zbiór zdań jako próbkę większego zbioru lub
generujący, czyli wyznaczający zdania języka poprzez stanowienie słownika i systemu reguł do
tworzenia zdań.
4.2.14. Dystrybucja i procedury odkrywcze
Według amerykańskiego językoznawcy, Harrisa, zadaniem językoznawstwa strukturalnego jest
sformułowanie procesów odkrywcze, które ustalałyby poszczególne gramatyki na podstawie
zaświadczonych wypowiedzi.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]