Janko Z Czarnkowa - Kroniki, historia uam
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
4
OśmierciKazimierza,królapolskiego.RokuPańskiego1370,dnia
ósmegomiesiącawrześnia,którybyłdniemNarodzeniaNajświętszejPanny
Maryi,gdytakczęstowzmiankowanynajjaśniejszykrólKazimierzbawiłna
dworzePrzedbórz,przezeńnanoworazemzmiastemzałoŜonym,aprzepięknie
izbytkownieurządzonym,chciał,jaktobyłowjegozwyczaju,iśćnałowy
jelenia.GdyjuŜwózjegokrólewskibyłprzygotowanyikrólchciałwsiadaćdo
niego,niektórzyzwiernychradzilimu,abywtendzieńjechanianałowy
zaniechał.ZgadzającsięnatokrólzamierzałjuŜbyłpozostać,atoliktóryś
niecnotapodszepnąłmuparęsłówojakiejśjakpodobniejdoprawdysądzą
zabawie,wskutekczegokról,niezwaŜającnarozsądnąrade,wsiadłnawózi
pośpieszyłdolasunałowy.Tam,nazajutrz,goniącjelenia,gdysiękońpodnim
przewrócił,spadłzniegoiotrzymałniemałąranęwlewągoleń.Ztego
uderzenianiebawemwywiązałasięgorączka,którajednakŜewkrótkimczasie
goopuściła.PoniewaŜjednakwbrewzakazomswoichlekarzy,przez
nieumiarkowanieiłakomstwoniechciałpowstrzymaćsięodróŜnych
pokarmów,zwłaszczasurowychowoców,orzechówlaskowychiinnych,przede
wszystkimzaśodłaźni,któramubyłaprzezmistrzaHenrykazKolonii,lekarza
jegonadwornego,męŜawielkiejsumienności,wmieścieSandomierzu
zakazana,więctegosamegodnia,kiedywyszedłzłaźni,zapadł,jaktorzeczony
mistrzHenrykprzepowiedział,nacięŜkągorączkę.Trawionyniąruszyłrankiem
doKrakowa,iuszedłszyjednąmilęodSandomierza,napiłsięduŜozimnej
wody,poczymjeszczesięwięcejrozpalił,mordowanyŜaremwewnętrznym.W
takimstanieprzywiezionogodopewnejposiadłościpanaGrotarycerza,
kasztelanalubelskiego
22
,którykrólapanarazemzcałymjegodworemdosiebie
zaprosił.Tutajkrólspoczywał,taksilnągorączkądniategotrawiony,Ŝetak
lekarzjakiwszyscydworzanieoŜyciujegozupełniezwątpili.Nadrugidzień,
gdyzastaraniemlekarzagorączkaŜarswójzłagodziła,wiernidworzanie,
serdeczniewspółczującjegoniemocy,dowozusposobemkonisięwprzągłszyi
piechotąwózciągnąc,ostroŜnieprzewieźlikróladoklasztorukoprzywnickiego
braciCystersów.WtymklasztorzeprzezcałeosiemdnileŜącwypoczywał.
TutajteŜślubowałBoguiśw.Zygmuntowi,Ŝechcepodźwi
22
GrotzChrobrzanh.Rawa,kasztelanlubelski(13631374).
gnączruinświątyniępłocką,wktórejzeczciąprzechowywałysięrelikwie
Zygmuntakrólaimęczennikaiwikariuszomkwartę,mianowiciekaŜdemupół
groszadziennienawieczneczasy,kuczciWszechmocnegoiNajświętszej
PannyMaryiiśw.Zygmuntakróla,przeznaczyć.Potem,gdymsięzbliŜyłdo
niegoigdyranomnieiinnymobecnymoślubieoznajmił,zarazpoczułsię
cokolwiekwolniejszyodgorączkiipoleciłmi,abymposłałdomiastaPłockadla
obejrzeniazwaliskświątyniidoniesieniamuoliczbiewikariuszy,co
niezwłocznie,jakbyłorozkazane,wypełniłem,spieszniewysyłającwtej
sprawieszlachetnegomęŜaJanazeSkrzynna,kapelanadworukrólewskiego.
Następnie,gdykrólaprzewiezionododworu,zwanegoOsiekipewienlekarz
jego,mistrzMateusz,wbrewzakazowiiwolimistrzaHenrykainaswszystkich,
pozwoliłmunapićsięmiodu,odtegoznowuzapadłonnawiększągorączkę.
Potemjednak,gdyprzybyłdoNowegoMiasta,tamwedworzeswoim,prze
pyszniezbudowanym,wziąłodlekarzynaprzeczyszczenieisiłyznakomicie
odzyskał,takiŜbezpomocysiadłnawózistanąłwOpatowcu.Tam
zabawiwszysporodni,bardzodobrzesiępoprawił.Alezanamową
wspomnianegowyŜejlekarza,mistrzaMateusza,pojechałdalejdoKrakowa.W
drodzejuŜpierwszejnocyporwałago,jaksięzdajewskutekruchu,gorączka,
jakiprzedtemniejednaleczpotrójna,gdyŜprzebywałcodzienną,trzydniowąi
czwartaczkę,którezdawałysiębyćdosyćlekkimi,leczgdywszystkiesięzeszły
jednegodnia,męczyłygosrodze.OdtądteŜdzieńwdzień,aŜdosamego
przybyciadoKrakowa,cierpieniajegosięnieumniejszały,leczdręczyłygo,
corazsiępowiększając.Wprzedostatnidzieńmiesiącapaździernika
przywiezionogonazamekkrakowski,gdzieteŜpierwszegodnialistopadakazał
pytaćprzezemnielekarzy,stojącychprzedjegołoŜem,czyjuŜjestwKrakowie.
Gdyichzapytałem:„czykrólpanjestwKrakowie?",wyŜejwspomnianymistrz
Mateuszrzekł:„czyonmajaczy,czydostałpomieszaniazmysłów,Ŝesiępyta,
czykróljestwKrakowie?"Natomuodrzekłem:„wieondobrze,Ŝejestw...
23
ordynująclekkielekarstwa,którychbędącwdrodzemiećniemogliście.Teraz
jednakzdajemusię,ŜeŜadnychstarańdotegonieprzykładacie".Natomistrz
Mateusz,jakbypiorunemraŜony,po
23
Wtymmiejscujestprzerwawtekściekroniki.
wiedział,Ŝebędziezeswoimikolegamidokładałnajusilniejszychstarań,oile
będzieumiał.Wkrótcepotemkrólprzezemniekazałsięichzapytać,czy
spostrzegająwnimjakiekolwiekoznakiśmierci,(Ŝądając)abymutoze
względunaBogawyjawili,bymógłrozporządzićcodozbawieniaswejduszyi
cododomu.Onizaś,obyczajemlekarzy,wróŜylimuiprzepowiadalidługie
Ŝycie.KrólwszakŜe,wątpiącwodzyskaniezdrowia,trzeciegodniategoŜ
miesiąca,ranoowschodziesłońca,napisałtestament,wktórymtakkościołom,
jakubogimisługomswoimwielkąilośćdóbridziedzictwazapisał.Niektórymz
nich,mianowiciebraciomZbigniewowi,PrzedborowiiPakoszowi,zwanym
Zbigniewcami,zapisałmiastoWłodzisławzprzyległościami.Naturalnym
synomswoimzapisał:NiemierzyBogucice,Kutów,Pierzchnicę,Drugnięi
innewsie,PaszkowiSłodzień,Niekłań,Mieczdę
24
,Janowizamek
MiędzygórzeiwójtostwowZawichoście,Sobotę,orazwieleinnych.Jaśkowi
śerawskiemuPodgaje,iwieluinnymduŜo(majętności)legował,conastępnie
byłowczęściprzezLudwika,królawęgierskiegoipolskiego
25
,irodzicielkę
jegokrólowąElŜbietę
26
,siostręrodzonąkrólaKazimierza,uniewaŜnione
27
.
SynowiukochanejswejnieboszczkicórkiElŜbiety,ŜonyBogusława,księcia
szczecińskiegoipanaKaszubów,wnukowiswemu,imieniemKazimierz
28
,
zapisałksięstwadobrzyńskie,kujawskie,sieradzkieiłęczyckie,zzamkami
kruszwickim,bydgoskim,Wielatowem,Wałczem.KrzyŜzłoty,bardzowielkiej
ceny,wartościprzeszłodziesięciutysięcyflorenów,zapisałkatedrze
krakowskiej,ramięśw.Kośmywewspaniałympozłacanymcyboriumkatedrze
poznańskiej,monstrancjęzrelikwiamiibiblięozdobnąkatedrze
24
MoŜnateŜczytać:„Paszkowi(zwanemu)ZłodziejNiekłań,Mieczdę".
25
LudwikWielki(wPolscezwanyWęgierskim),synKarolaRobertaiElŜbietyŁokietkówny,królWęgierodroku1342,aod1370
takŜenastępcaKazimierzaWielkiegonatroniepolskim,zmarł10/11wrzes'nia1382.
26
ElŜbieta,córkaWładysławaŁokietka,od1320r.ŜonakrólawęgierskiegoKarolaRoberta,zmarła29grudnia1380.
27
Tłumaczenie
moje(M.D.K.).
28
Kazimierz(Kazko)ks.słupski,(+2stycznia1377),synks.BogusławaViElŜbiety,córkiKazimierzaWielkiego.KrólKazimierz,na
krótkoprzedśmierciąadoptowałKazka,awtestamenciepoczyniłnajegorzeczszerokienadania,chcączapewnićKazkowi
następstwotronupolskiegopoLudwikuWęgierskim.OjegodalszychlosachopowiadaniniejszaKronika.
gnieźnieńskiej.Dwomcórkomswoim
29
przeznaczyłwszystkieozdobyłoŜa,
kotaryiokryciazcienkiegopłótna,purpurą,perłamicennymiidrogimi
kamieniamisutosadzone,orazczaryzczystegozłotawyrobione,wartościwielu
tysięcygrzywiensrebra,tudzieŜpołowęwszystkichnaczyńsrebrnychi
klejnotówróŜnegorodzaju,drugązaśpołowęŜonieswojejElŜbiecie,córce
Henryka,księciagłogowskiego
30
.Rozporządziwszytedyprzyzwoicieiprawnie
taktym,jakiwszystkiminnym,wnastępnywtorek,którybyłpiątymdniem
miesiącalistopada,ranoowschodziesłońca,wobecnościwieluosóbzeszlachty
iduchowieństwa,odszedłszczęśliwiedoChrystusa.Byłnatenczasobecny
Władysław,ksiąŜęopolski,zrodzonyzcórkisiostryrzeczonegokróla
31
,
wysłanyprzezwspomnianegokrólawęgierskiegodlawyraŜeniawspółczuciaw
królewskiejchorobie.
Poodprawieniuuroczystychpozejściukrólaegzekwii,byłonwnastępny
czwartek,tj.siódmegodniawspomnianegomiesiąca,zprawejstronychóru
katedrykrakowskiej,przezwiernych(sług)swoichpochowany,wobecności
Jarosława
32
,arcybiskupaświętegognieźnieńskiegokościoła,orazbiskupów
Florianakrakowskiego
33
iPiotralubuskiego
34
.Jakibyłjęk,jakipłacz,jakie
głośnenarzekaniapanówiszlachty,prałatów,kanoników,męŜówkościelnychi
ludupodczaszłoŜeniazwłokjego,tegojęzykludzkiniełatwowypowiedzieć
zdoła.
29
ChodzioAnnęiJadwigę,córkikrólazmałŜeństwazJadwigąŜagańską.
30
Jadwiga,córkaks.ŜagańskiegoigłogowskiegoHenrykaV
śelaznego(t1369),czwartaiostatniaŜonaKazimierzaWielkiego.
PoniewaŜŜyłajeszczeAdelajdaheska,drugaŜonaKazimierza,apapieŜniezgodziłsięnauniewaŜnieniemałŜeństwa,Jadwiganie
byławoczachprawalegalnąmałŜonką,adziecijejikrólaKazimierzabyłytymsamymnieprawegopochodzenia.Pos'mierci
KazimierzaWielkiegoJadwigapoślubiłaksięcialegnickiegoRuperta.Zmarła27marca1390.
31
WładysławOpolczyk,synks.opolskiegoBolkaII,ks.opolskiod1356,bliskozwiązanyzLudwikiemWęgierskim,palatyn
węgierski(13671372),namiestniknaRusi(13721378),pośmierciKazkasłupskiegootrzymałziemiędobrzyńską,wpóźniejszych
latachprzeciwnikWładysławaJagiełły,wlatachdziewięćdziesiątychoddałZakonowiwzastawziemiędobrzyńską,zmarł18lub8
maja1401r.
32
JarosławBogoriazeSkotnikh.Bogoria,archidiakonkrakowski(l3261342),kanclerzkujawski(13311337),abpgnieźnieński
(13421374),zmarł17września1376.Zob.teŜrozdz.30.
33
FlorianzMokrskah.Jelita,bpkrakowski(13671380).
34
PiotrzOpola,bplubuski(13661375).NajegodworzeprzebywałJanzCzarnkowagdymusiałopuscićPolskę.
5
OprzybyciukrólawęgierskiegoLudwikadoKrakowaio
jegoprzyjęciu.Roku,miesiącaidniarzeczonego
35
,gdywspomnianykrólLudwikwęgierski
przybywałdoKrakowa,naprzódzabieglimudrogęwSączuidalejpanowiei
starszyznaKrólestwaPolskiegoizeczciągospotkawszy,doKrakowaodprowadzili.Gdy
tamwjeŜdŜał,wyszlimunaspotkaniezamiastodogóryLasotymieszczaniekrakowscyz
purpurowymichorągwiami,orazzarządzili,abycałaspołecznośćrajcówniosła
chorągiew,naktórejbyłwyobraŜonyherbmiastaiklucze,ikaŜdycechrzemieślniczy,w
oddzielnymgroniepostępując,niósłswojąchorągiew,ozdobionąstosownymigodłamii
kluczami,iabywszystkotozłoŜylidorąkkróla,itymsposobemzwielkączcią,
poprzedzeniprzezprocesjeduchowień
stwa,odprowadziligoaŜdowiększegokościołazamkowego,
6
DlaczegonieŜadenzksiąŜątpolskich,leczLudwik,król
węgierski,byłpowołanynakróla.ZaczasówKarola
36
,ojcawspomnianegokróla
Ludwika,najjaśniejszykrólpolskiKazimierz,pragnącKrólestwoswojePolskieza
przodkówjego,mianowiciepowygnaniuojca,królaWładysława,przezKrzyŜakówzdomu
niemieckiego,margrabiówbrandenburskichiinnychksiąŜątsąsiednich
zajętedocałościprzywrócić,orazabytopewniejiprędzej,bezostatecznego
wyczerpaniaswegoluduibezstrat,dopoŜądanegokońcadoprowadzić,zamyśliłprosićopomoc
wspomnianegoKarola,którysiostręjegomiałzaŜonę.Gdytouczynił,proszącKarola
przeuroczysteposelstwoozbrojnychludzi,rzeczonykról,zpochodzenia
Francuz,człowiekbardzomądry,synowiecRoberta,królaSycylii,pierwejnimobiecał
daćmupomocoręŜną,rozwaŜył,jakichbysięmógłstądspodziewaćzyskówlub
korzyści.KrólKazimierz,zwiedzionyradąswoich,jakmniemał,wiernychdoradców,
oświadczyłKarolowi,królowiwęgierskiemu,Ŝewraziegdybyniemiałsyna
35
LudwikprzybyłdoKrakowa7listopada1370.
36
KarolIRobert,królWęgier(13081342),wywodziłsięzdomukrólówFran
cjizliniiksiąŜątAndegawenii(Anjou),którzypanowaliwKrólestwieSycylii,apo
utraciewyspyw1282wKrólestwieNeapolu.JegoojcembyłKarolMartel,awujem
RobertDobrybratMartela,królNeapolu(+1343).Wroku1320Karolpojąłza
ŜonęcórkęWładysławaŁokietka,siostręKazimierzaWielkiego,ElŜbietę(nazywa
nąwKroniceJanazCzarnkowa„starsząkrólową").
[ Pobierz całość w formacie PDF ]