Jerzak T., bezpieczeństwo, terroryzm separatyzm
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Tadeusz Jerzak: Separatyzm i terroryzm o podło¿u etnicznym w Europie Zachodniej
(02.04.2005, 09:24) - Autor: Tadeusz Jerzak
Separatyzm oznacza polityczne d±¿enie do oderwania siê okre¶lonego terytorium od jakiego¶ pañstwa i utworzenie
odrêbnej struktury pañstwowej lub przył±czenie siê tego terytorium do s±siedniego kraju. Tego typu tendencje
wystêpuj± na terenach przygranicznych lub tam, gdzie polityczne, religijne lub narodowo¶ciowe mniejszo¶ci ¿yj± na
wyodrêbnionym terytorium. Natomiast grupa etniczna jest to grupa społeczna, któr± charakteryzuje poczucie wspólnego
pochodzenia i kultury oraz wiê¼ grupowa, oparta najczê¶ciej na wspólnocie jêzykowej, terytorialnej, wspólnych
do¶wiadczeniach historycznych, poczuciu obco¶ci wobec innej grupy, a tak¿e posiadaj±ca własn± odrêbn± nazwê.
Terroryzm etniczny (czy narodowo¶ciowy) i separatyzm pojawiły siê ju¿ w czasie upadku imperium habsburskiego i
osmañskiego, czyli jeszcze przed I wojn± ¶wiatow±. Zjawiskiem o charakterze globalnym stał siê jednak dopiero po
zakoñczeniu II wojny ¶wiatowej. Od zwieñczenia tych działañ zbrojnych znaczna czê¶æ zamachów terrorystycznych
motywowana jest walk± o suwerenno¶æ takiej, czy innej grupy narodowo¶ciowej.
Konflikty etniczne s± konfliktami bardzo zło¿onymi. Zwi±zane jest to chocia¿by z tym, ¿e obecnie - w sytuacji coraz
wiêkszego umiêdzynarodowiania siê stosunków miêdzypañstwowych - kwestia jednorodno¶ci władzy
wewn±trzpañstwowej zaczyna traciæ na znaczeniu, a to z kolei budzi coraz powszechniejsze d±¿enia do samodzielno¶ci
grup etnicznych.
Aby zrozumieæ w jakich warunkach kształtuj± siê separatyzmy i jak dochodzi do konfliktów etnicznych oraz co w zasadzie
powoduje, ¿e przemoc jest ¶rodkiem osi±gania celu, nale¿y przeanalizowaæ kilka przykładów zwi±zanych z tym
zjawiskiem.
Zacznê od przykładu Belgii. Belgia to wspólne pañstwo francuskojêzycznych Walonów i mówi±cych po holendersku
Flamandów. Mimo, ¿e ¿yj± w jednym kraju ich niechêæ wobec siebie ci±gle wzrasta. Pojawiaj± siê okre¶lenia Belgii jako
"przypadkowego tworu historii". Ze strony Flamandów słyszy siê głosy mówi±ce o podziale kraju, a nawet o tworzeniu
tzw. "Wielkiej Flandrii" składaj±cej siê z Belgii i Holandii, ale nie tylko. Do tego tworu miałyby tak¿e byæ przył±czone
czê¶ci północnej Francji, a nawet zachodnich Niemiec i południowo-wschodniej Anglii. Wynika to wszystko z tego, ¿e
przez ów kraj przebiega linia podziału miêdzy dwiema ró¿nymi tradycjami kulturowymi. Jedn± opart± na modelu
germañskim i drug± - czerpi±c± z tradycji łaciñskiej. Ró¿nice te maj± swoje odzwierciedlenie w innym podej¶ciu obu grup
do pracy, gospodarki, sposobu prowadzenia interesów. Podobne odmienno¶ci widaæ tak¿e na przykładzie jêzyka.
Społeczno¶ci te posiadaj± swoje szkoły, uniwersytety, prasê, telewizjê i radio. Belgia posiada przy tym strukturê
administracyjn±, która jest ewenementem na skalê ¶wiatow±. W roku 1993 kraj ten przekształcił siê w federacjê
Flamandów, Walonów i Brukselczyków. Ka¿dy z tych regionów ma swój rz±d i parlament. W kompetencjach władzy
centralnej pozostały polityka zagraniczna, obronno¶æ, finanse, polityka socjalna oraz s±downictwo.
Powa¿ne problemy z mniejszo¶ciami etnicznymi ma Hiszpania. Tutaj konflikt przerodził siê w walkê przy pomocy
karabinów i bomb prowadzon± przez separatystów baskijskich, których reprezentuje organizacja terrorystyczna znana
jako ETA (Kraj Basków i Wolno¶æ). ETA motywowała swoje ataki uwolnieniem Baskonii spod niewoli hiszpañskiej. Kraj
Basków rozci±ga siê od Kantabrii, przez prowincjê Vizcaya, Guipuzcoa i Alava, północn± Kastyliê a¿ po cał± Nawarrê,
czê¶æ Aragonii i na wschodzie baskijski kawałek Francji.
Pañstwo baskijskie nigdy nie istniało - nie było nim równie¿ ¶redniowieczne królestwo Nawarry, na które powołuj± siê
separaty¶ci baskijscy: jest wiêc mitem. Przez wiêksz± czê¶æ istnienia baskijski ruch narodowy był rozbity. Gdy doszło
miêdzy członkami ruchu do porozumienia, stwierdzono, ¿e swobody autonomiczne zagwarantowane przez Hiszpaniê s±
za małe. W 1998 roku za¿±dano prawa do samostanowienia. Działania te doprowadziły do odsuniêcia siê od ETA i
uznanie jej za politycznie i moralnie przegran±, przyznaj±c tym samym, ¿e terror jest nieopłacalny.
Kolejnymi punktami zapalnymi w Hiszpanii s± Katalonia i ostatnio Galicja. Nie ma tam jednak organizacji typu ETA.
Wprawdzie w Galicji doszło do kilku zamachów bombowych, ale jednak na o wiele mniejsz± skalê w stosunku do tych
dokonywanych przez ETA.
Kolejnym krajem zmagaj±cym siê z konfliktami na tle etnicznym jest Francja. Poza Francuskim Krajem Basków, gdzie
Wygenerowany: 21. 07. 2005, 16:59
Iparretarrak (odpowiednik ETA) dokonywał przez lata akcji sabota¿owych i zamachów bombowych, istniej± tak¿e grupy
separatystyczne na Korsyce i w Bretanii. Na Korsyce działa gro¼ny FLNC (Front Wyzwolenia Narodowego Korsyki). Czêsto
dokonuje on zamachów, podczas których gin± niewinni ludzie. Obecnie jest wprawdzie mniej takich akcji, jednak
powi±zania mafijne i spektakularno¶æ przeprowadzanych zamachów mog± wskazywaæ, ¿e problem nadal istnieje i mo¿e
wybuchn±æ na nowo.
Działalno¶æ Bretoñczyków, a szczególnie ARB (Bretoñskiej Armii Rewolucyjnej) mo¿na by uznaæ za pewnego rodzaju
"folklor polityczny". Jednak¿e członkowie tej organizacji w latach 70. i 80. dokonali kilku zamachów bombowych. Ich
celem były głównie linie przesyłowe i transformatory pr±du. Sam ruch niepodległo¶ciowy Bretanii skupia tylko garstkê
ludzi, ale w¶ród prawie wszystkich mieszkañców istnieje zgoda, co do faktu zachowania własnego jêzyka i kultury.
Przygl±daj±c siê natomiast, jak sprawy wygl±daj± w Wielkiej Brytanii, natrafimy na trzy obszary konfliktowe: Irlandiê
Północn±, Szkocjê i Waliê.
Konflikt w Irlandii Północnej nale¿y do najdłu¿szych i najbardziej krwawych. Jego korzenie siêgaj± roku 1171, kiedy
Anglicy próbowali podporz±dkowaæ sobie Irlandiê. Protestancka Anglia bardzo ¼le traktowała katolickich mieszkañców
Irlandii. Wskutek napływu osadników angielskich do północnej Irlandii, struktura etniczna zaczêła siê zmieniaæ na
korzy¶æ Anglików. W odpowiedzi na angielsk± okupacjê Irlandczycy zrywali siê do walki i tworzyli ró¿nego rodzaju
organizacje narodowe: Irlandzkie Bractwo Republikañskie (1858), Ligê Celtyck± (1893) i Sinn Fein (1898), która
doprowadziła do antybrytyjskiego powstania w 1916 roku. Natomiast w 1919 roku powstała Irlandzka Armia
Republikañska (IRA). W 1919 roku wybuchło za¶ kolejne powstanie, które doprowadziło do uznania pañstwowo¶ci
Irlandii, ale bez sze¶ciu hrabstw Ulsteru. Walki prowadzone przez IRA na terenie Ulsteru były traktowane jak misja
przepêdzenia naje¼d¼ców. Sabota¿e, zamachy i walki uliczne trwały całymi latami. Uznaje siê, ¿e od 1969 roku straciło w
nich ¿ycie 3,5 tys. osób. a ponad 25 tys. odniosło rany. 31 sierpnia 1994 IRA ogłosiła zawieszenie broni, a w 1998 roku
doszło do ostatecznego podpisania pokoju.
Natomiast Szkocja była krajem niepodległym a¿ do unii z Angli± w XVII wieku. W latach 70. od¿ył tu nacjonalizm szkocki,
a w latach 80. działacze ruchów niepodległo¶ciowych weszli nawet do brytyjskiego parlamentu. Idea niepodległo¶ci
Szkocji stała siê atrakcyjna zwłaszcza przy okazji wybuchu kryzysu gospodarczego w Anglii oraz odkrycia złó¿ ropy
naftowej na Morzu Północnym. Szczególnie to ostatnie wydarzenie dało ekonomiczne podstawy istnienia przyszłej
niezale¿nej Szkocji.
Walia była natomiast niepodległym pañstwem a¿ do roku 1536. Nacjonali¶ci walijscy walcz± (choæ słabiej ni¿ w Szkocji) o
ochronê kultury i jêzyka walijskiego. Pojawił siê tak¿e postulat całkowitej niepodległo¶ci.
Do konfliktów na tle etnicznym dochodzi tak¿e we Włoszech. Dotyczy to głównie Górnej Adygi i Tupulentu (południowy
Tyrol), gdzie mamy do czynienia z konfliktami ludno¶ci niemiecko- z włoskojêzycznej.
Przygl±daj±c siê powy¿szym przykładom mo¿na zauwa¿yæ pewne prawidłowo¶ci, które warunkuj± powstawanie konfliktu
etnicznego. Konflikt wystêpuje tam gdzie mniejszo¶æ etniczna czuje siê zagro¿ona. Zagro¿enie to dotyczyæ mo¿e kultury,
jêzyka czy tradycji danej grupy. Przejawiaæ siê to mo¿e w dyskryminacji danej społeczno¶ci. Niejednokrotnie nie jest to
presja otwarta - manifestowaæ mo¿e siê poprzez dyskryminacjê w miejscu pracy, warunki mieszkaniowe, czy brak
dostêpu do wykształcenia. Nie ma wiêc otwartych symptomów przemocy.
Konflikt zwi±zany jest te¿ z faktem, ¿e po II wojny ¶wiatowej doszło do przebudzenia etnicznego w Europie Zachodniej
(ale nie tylko). Kolejne grupy zaczêły odkrywaæ swoje "korzenie" i zaczêła siê w nich budziæ ich własna ¶wiadomo¶æ
kulturowa i narodowa. Okre¶lono to jako "¿ywioł etniczny", na który składa siê kultura, nazwa własna, mit wspólnych
przodków, wspólna historia, poczucie solidarno¶ci i zwi±zku przynale¿no¶ci do danego terytorium. Je¿eli ze strony
"centrum" pañstwa pojawiaj± siê sygnały, ¿e która¶ z tych czê¶ci mo¿e zostaæ zagro¿ona, rodzi to sprzeciw grupy
etnicznej. W przypadku Irlandii było to zwi±zane z np. z terytorium. Sprzeciw i agresjê budził fakt coraz wiêkszej liczby
osadników angielskich na ziemiach irlandzkich i przejawy otwartej przemocy wobec katolików.
Wygenerowany: 21. 07. 2005, 16:59
Przyjmuj±c stanowisko, ¿e istota konfliktu etnicznego dotyczy to¿samo¶ci etnicznej i opieraj±c siê na powy¿szych
przykładach, mo¿na powiedzieæ, ¿e konflikty etniczne powstaj± wówczas, gdy istniej± ró¿ne zagro¿enia to¿samo¶ci
etnicznej. Konfliktom tym sprzyja ucieczka od tera¼niejszo¶ci do przeszło¶ci lub przyszło¶ci. Gdy podstawowe przyczyny
konfliktu znajduj± siê w przeszło¶ci lub oddalonej przyszło¶ci, to konflikty etniczne staj± siê bardzo trudne do
rozwi±zania. Przykładem mog± byæ tutaj konflikty w Irlandii Północnej i Hiszpanii, gdzie zarówno IRA jak i ETA odnosz±
siê do odległej przeszło¶ci i zarazem przyszło¶ci, w której powstan± niepodległe pañstwa.
Zastanawiaj±c siê nad kwesti± czynników wpływaj±cych, i¿ d±¿enia grup etnicznych przyjmuj± formê walki zbrojnej,
mo¿na w¶ród nich wyró¿niæ trzy najwa¿niejsze: d±¿enia danej grupy do samodzielno¶ci musz± byæ ignorowane przez
władze centralne, wystêpuje zagro¿enie grupowej to¿samo¶ci (a podstaw± jest tu jêzyk) i - wreszcie - obszar
zamieszkiwany przez dan± grupê jest w miarê zamkniêty i jednolity geograficznie.
Działalno¶æ separatystów musi mieæ uzasadnienie, szczególnie je¶li chodzi o u¿ywanie metod terrorystycznych. Dlatego
te¿ musz± pojawiæ siê powy¿sze czynniki, aby uzasadnienie było przekonywuj±ce nie tylko dla samych terrorystów, ale
tak¿e dla grupy narodowo¶ciowej, w imieniu której prowadzona jest walka. Poparcie społeczeñstwa potrzebne jest
bowiem przez cały okres działalno¶ci - musi byæ ci±gle odczuwalne. W innym przypadku walka ju¿ na samym pocz±tku
skazana jest na niepowodzenie.
Patrz±c na dzisiejsz± Europê, okazuje siê, ¿e pojawiaj± siê coraz to nowe, a przede wszystkim coraz silniejsze tendencje
separatystyczne. Wiele wskazuje na to, ¿e problem regionów d±¿±cych do autonomii stanie siê w najbli¿szym czasie
jednym z głównych zmartwieñ europejskich demokracji.
¬ródła:
B. Hoffman, Oblicza terroryzmu, Warszawa 2001
K. Krzysztofek, A. Sadowski, Pogranicza etniczne w Europie, Białystok 2001
V. Grotowicz, Terroryzm w Europie Zachodniej, Wrocław 2000
Wygenerowany: 21. 07. 2005, 16:59
[ Pobierz całość w formacie PDF ]