Jerzy Jankowski - Monarsze sekrety28, monarsze sekrety
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
li i
Jerzy Jankowski
Monarsze sekrety
PIERWOTNE BASTARDY
U progu polskiej państwowości pojawia się
zaskakująca zagadka dynastyczna, dotycząca
dwóch pierworodnych książąt, którzy zostali
odsunięci od sukcesji: Bezpryma i Bolesława
zwanego Zapomnianym.
Bezprym był synem Bolesława Chrobrego i jego
drugiej żony, nie znanej z imienia księżniczki
węgierskiej, córki Gejzy Arpada. Gejza ożeniony
był wprawdzie z Adelajdą, siostrą Chrobrego, ale z
całą pewnością nie mogła być ona matką żony
swojego brata. Po pierwsze, tak bliskie
pokrewieństwo nie było przez Kościół
dyspensowane, po drugie zaś - na przeszkodzie
temu wyraźnie stoją daty.
Adelajda urodzić się mogła najwcześniej w 968
roku i poślubiła Gejzę nie wcześniej niż w roku
980. Jest rzeczą całkowicie niemożliwą, aby
Chrobry mógł ożenić się z jej córką w 986 roku.
Sprzeczność tę próbowano obejść sugerując, iż
Adelajda była nie córką, lecz siostrą Mieszka I, ale
jest to teoria dość problematyczna. Przyjąć tutaj
należy hipotezę, którą wysunęli historycy
węgierscy, iż Adelajdę wydano za mąż nie za
Gejzę, lecz za jego młodszego brata Michała,
któremu urodziła ona dwóch synów, Władysława i
Wasula. Gejza żonaty był w tym czasie z Szarlotą,
matką syna Stefana i pięciu córek. Urodziwa
bratowa do tego stopnia przypadła mu jednak do
gustu, iż kazał zamordować jej męża i swoją żonę,
aby móc ją bez przeszkód poślubić. Koncepcja taka
wydaje się nader prawdopodobna, chociaż obala
ona mit o piastowskim pochodzeniu pierwszego
króla Węgier, świętego Stefana.
Jedna z córek Gejzy poślubiła Bolesława
Chrobrego i urodziła mu syna Bezpryma. I w tym
miejscu rodzi się pierwsza historyczna zagadka.
Do ślubu doszło na początku 986 roku i w tym
samym czasie przyszedł na świat Bezprym.
Dlaczego jednak, bezpośrednio po jego urodzeniu,
Chrobry zdecydował się odesłać swoją żonę do
ojca?
Przypadki wypędzania żon nie były w tym czasie
niczym wyjątkowym i należy pamiętać, iż Chrobry
odesłał także swoją pierwszą małżonkę, córkę
margrabiego Rykdaga. Oddalano jednak żony,
które nie dawały swojemu mężowi sukcesora.
Przypadek oddalenia matki pierworodnego syna
jest czymś wyjątkowym i wymaga z pewnością
głębszej analizy.
Można przypuszczać, iż Chrobry nie przyznawał się
do ojcostwa Bezpryma, a sądząc z dat - jego
małżonka musiała zajść w ciążę jeszcze przed
ślubem. Chcąc prawdopodobnie uniemożliwić
dziecku przyszłą sukcesję w Polsce, Bolesław
nadał mu imię Bezprym. Imiona w średniowieczu
miały bowiem nader ważne znaczenie. Siemomysł,
Leszek, Siemowit, Mieszko, Bolesław były
zarezerwowane dla dynastii panującej i syn
przeznaczony do dziedziczenia otrzymywał zwykle
imię swojego dziada. Imię Bezprym w dynastii
piastowskiej jest absolutnie odosobnione, a samo
jego brzmienie oznacza człowieka bez prymatu,
bez przeznaczenia.
Nadając to imię, Chrobry akcentował wyraźnie
swoją wolę i podkreślał zdradę swojej małżonki.
Nie można wykluczyć, iż wymazanie jej imienia z
kronik było tej zdrady bezpośrednim skutkiem.
Niektórzy historycy uważają, iż oddalona żona
wróciła wraz z niemowlęciem na Węgry, gdzie
zamieszkała w miejscowości Vesprem, tak od
imienia syna nazwanej. Bezprym miał przebywać
na Węgrzech aż do 1018 roku, kiedy to powrócił
do Polski, aby posiłkować kijowską wyprawę ojca
oddziałem pięciuset zbrojnych Węgrów.
Koncepcja ta trąci jednak fantazją, ponieważ
trudno przypuszczać, iż wypędzony syn powraca
do kraju i wspomaga znienawidzonego rodzica.
Wydaje się, iż Bolesław nie odesłał chłopca na
Węgry, licząc się z tym, że może on stać się w
przyszłości obiektem dynastycznych rozgrywek.
Wybrał mu prawdopodobnie karierę duchowną i
oddał go do klasztoru. W relacji kardynała
Damianiego spotykamy bowiem informację, iż
około roku 1000 mnichem w eremie Pereum pod
Rawenną, kierowanym przez świętego Romualda,
był syn księcia Busklawa. Syn ten pozostaje
wprawdzie bezimienny, ale nie ulega chyba
wątpliwości, iż w grę wchodzi tu Bezprym. Kiedy
oddawano go do klasztoru, następcą tronu w
Polsce desygnowany już był Mieszko II, którego
urodziła Chrobremu jego trzecia żona Emnilda.
Co było potem, nie wiadomo. Prawdopodobnie
Bezprym przebywał w klasztorze aż do śmierci
Bolesława, kiedy to zrzucił habit zakonny i
powrócił do Polski, aby upomnieć się o sukcesję.
Zawarł tutaj porozumienie z najmłodszym synem
Chrobrego Ottonem i uzyskawszy pomoc Niemców
i Rusinów, zdołał w roku 1032 zdetronizować
Mieszka.
Utrzymanie zdobytej władzy nie było jednak łatwe.
Musiał ukorzyć się przed cesarzem, zwrócić mu
insygnia koronne, ale przede wszystkim musiał
znaleźć w kraju społeczne poparcie. Oparł się
przede wszystkim na włodykach i średnim
rycerstwie, wśród których zakorzenione jeszcze
były silne tradycje pogańskie. Wywołało to
oczywiście gwałtowną reakcję ze strony
możnowładztwa i Kościoła. Z inspiracji braci
zakonnych zawiązany został spisek, w wyniku
którego Bezprym zginął zamordowany przez
jednego ze swoich dworzan po półrocznym
zaledwie panowaniu. Zginął także jego przyrodni
brat Otto.
Przeciwnik Bezpryma, Mieszko II, desygnowany
przez swego ojca na sukcesora tronu, nie miał
dobrej opinii wśród kronikarzy. Nazywano go
często gnuśnym, a autor Kroniki Wielkopolskiej
pisał, że "zajmował się jedynie sobą, a nie
państwem". Jest to oczywiście opinia niezwykle
krzywdząca, tym bardziej iż mija się ona z prawdą.
U jej podłoża nie legły bynajmniej sprawy
polityczne, ale nie uregulowana sytuacja rodzinna
monarchy.
Chrobry ożenił Mieszka z Rychezą, siostrzenicą
cesarską, kiedy ten miał już dwadzieścia trzy lata,
co w średniowieczu uważano za wiek dość mocno
zaawansowany. Wcześniej był on związany z
niejaką Dobrawą, z którą zawarł prawdopodobnie
małżeństwo według słowiańskiego obyczaju.
Chociaż śluby kościelne upowszechniły się dopiero
w XI wieku, w stosunku do panujących Kościół
jednak wymagał, aby zaślubiali oni swe żony w
obliczu biskupa. Mieszko prawdopodobnie tego nie
uczynił i Dobrawę uważano za konkubinę, a jej
synowi odmawiano prawa do dziedziczenia. Na
przekór Kościołowi ojciec nadał mu wszakże imię
Bolesław, podkreślając tym samym, iż będzie on
dziedzicem tronu.
Żył jednak jeszcze Bolesław Chrobry, który starał
się o koronę królewską i musiał pozyskać sobie
przychylność Kościoła. Nakazał on zatem
Mieszkowi porzucić Dobrawę i poślubić Rychezę. W
obawie przed utratą prawa do sukcesji Mieszko
wydał Dobrawę za mąż za dworzanina Rychezy
Embricha, dzięki czemu pozostała ona na jego
dworze. Utrzymywał z nią nadal kontakty,
ponieważ narzucona mu siłą siostrzenica cesarska
aż trzy lata musiała czekać na przyjście na świat
swego syna Kazimierza.
Mieszko, który swego sukcesora upatrywał w
pierworodnym Bolesławie, synowi zrodzonemu ze
związku z Rychezą nadał imię Kazimierz,
oznaczające człowieka szanującego rozkazy. Miał
zatem Kazimierz przejść przez życie powolny
ojcowskim poleceniom. Nie godziła się z tym
oczywiście jego matka, która nadała mu drugie,
cesarskie imię - Karol.
Dopóki żył Bolesław Chrobry, Rycheza i jej syn
znajdowali w nim pełne oparcie. Kiedy jednak
Chrobry umarł, Mieszko przywrócił oficjalnie do
łask Dobrawę, a Kazimierza oddał do odległego
francuskiego klasztoru, aby nie stanął on na
drodze do kariery swemu przyrodniemu bratu.
Później nastąpiło wszakże wspomniane już
zawirowanie historii. Władzę przejął Bezprym,
Rycheza udała się do Niemiec, a pozbawiony
wsparcia Mieszko schronił się w nieprzyjaznych
mu Czechach. Został tam pojmany przez księcia
Udalryka i z jego rozkazu wykastrowany.
Kazimierz opuścił prawdopodobnie klasztor i
czekał w Niemczech na sposobność powrotu do
kraju. Po śmierci Bezpryma władzę odzyskał
Mieszko, chociaż wkrótce umarł w wieku
czterdziestu czterech lat, kto wie, czy nie od
trucizny.
Po jego śmierci na widowni pojawił się Bolesław
Zapomniany. Przy poparciu drobnego rycerstwa
objął władzę, chociaż o jego rządach powiedzieć
można bardzo niewiele. Nie można jednak
wykluczyć, iż to on mógł zainicjować rewolucję
pogańską w Polsce. Kościół katolicki, który
odmawiał mu prawa do sukcesji, był przecież jego
naturalnym przeciwnikiem, podczas gdy według
pogańskich obyczajów, jako pierworodny syn, miał
do tej sukcesji pełne prawa. Będąc
nieprzejednanym wrogiem chrześcijaństwa
Bolesław otrzymał także przydomek Okrutny. Jego
panowanie nie trwało dłużej niż trzy lata. Zginął
zamordowany przez zamachowca działającego
prawdopodobnie z inspiracji Kościoła.
Później nastąpił okres całkowitego rozprzężenia,
najazd Brzetysława, zniszczenie kraju. Dopiero
jesienią 1039 roku do Polski mógł powrócić
Kazimierz, jedyny żyjący sukcesor piastowskiego
tronu. Imię Bolesława Zapomnianego poczęto
skwapliwie wymazywać z ludzkiej pamięci,
ponieważ zhańbił on swoim postępowaniem
chrześcijańską dynastię. Marginesowo wspomina o
nim jedynie Kronika Wielkopolska, z wyraźnym
wszakże zastrzeżeniem, że z powodu srogości i
potwornych występków wykluczono go z pocztu
królów i książąt Polski.
li i
INDEX
SPIS GIER
[ Pobierz całość w formacie PDF ]