JezPolGimn1Jez, nauczyciel szkoła podstawowa
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
2
Monolog, dialog, polilog
Bartolomé Esteban Murillo
(1618–1682), „Ch∏opcy jedzàcy
winogrona i melony”
Pieter de Hooch (1629– po 1684),
„Spi˝arnia”
Leon Wyczó∏kowski (1852–1936),
„Brat Albert Chmielowski”
1
Przypatrz si´ zamieszczonym powy˝ej reprodukcjom obrazów. Na ka˝dym z nich widaç
dwie rozmawiajàce ze sobà osoby. Jak myÊlisz, o czym mówià? Jakich u˝ywajà s∏ów? A mo-
˝e mówi wy∏àcznie jedna z nich, a druga tylko s∏ucha? Spróbuj odtworzyç ich wypowiedzi
i zapisaç je w tabelce.
Rozmowa
dwóch ch∏opców
Rozmowa
matki z córkà
Rozmowa Brata Alberta
z ch∏opcem
Zanim zapiszesz teksty wypowiadane przez postacie z obrazów, zastanów si´, jak to zrobisz. Ja-
kich znaków interpunkcyjnych u˝yjesz? Sprawdê, jak sà zapisywane rozmowy bohaterów
w ksià˝ce, którà w∏aÊnie czytasz. Zapoznaj si´ te˝ z informacjami z ramki.
10
Monolog, dialog, polilog
2
1. W tekÊcie drukowanym (ksià˝ki, wydruki komputerowe) przytaczane s∏owa innych
osób zazwyczaj zanotowane sà kursywà, czyli pochy∏ym drukiem, i zwykle poprze-
dzone
dwukropkiem
. Taki zabieg nazywa si´ cytowaniem, a przytaczany tekst
cyta-
tem
, np. hetman Czarniecki mówi∏ o sobie:
Jam nie z soli ani z roli, ale z tego, co mnie
boli
. W tekÊcie pisanym r´cznie cytowane wypowiedzi mo˝na ujàç w
cudzys∏ów
.
2. Je˝eli w Êrodku cytowanego fragmentu dodajemy coÊ od siebie, w∏asne s∏owa oddzie-
lamy od cudzych myÊlnikami, np.
Zróbcie coÊ – poprosi∏a Zuzia – przecie˝ tylko wy
mo˝ecie mu pomóc
.
3. Przy zapisywaniu rozmów przytaczane s∏owa rozmawiajàcych osób sà na ogó∏ po-
przedzone myÊlnikiem, a ka˝da wypowiedê kolejnej osoby jest umieszczana w nowej
linijce, np.
– Kto tam?
– Ja.
– Aha.
– Czy mog´ wejÊç?
4. Je˝eli przytaczanà w tekÊcie wypowiedê jednej z osób rozmawiajàcych przerywajà
s∏owa autora, oddzielamy je równie˝
myÊlnikami
, np.
– Kto tam?
– Ja – odpowiedzia∏ g∏os.
– Aha – rzek∏ Puchatek – prosz´ wejÊç.
5. Czasami s∏owa osób rozmawiajàcych ze sobà mogà byç umieszczone w cudzys∏owie,
a komentarz odautorski oddzielony przecinkami. Cudzys∏ów stawiamy wówczas po
ka˝dym cytowanym fragmencie, np.
„Czy coÊ si´ sta∏o?”, zapyta∏a matka, otwierajàc drzwi.
„Nie, nie. Tylko tak mi si´ wydawa∏o...”, jàkajàc si´, zaczà∏ Jacek, „...˝e tam ktoÊ
jest”.
Zgodnie ze zwyczajem panujàcym w naszej pisowni lepiej jest jednak u˝ywaç w takich
wypadkach myÊlnika zamiast przecinka, a cudzys∏ów umieszczaç tylko na poczàtku i na
koƒcu ca∏ego przytaczanego fragmentu, np. „To prawda – przyzna∏ Jerzy – ˝e w biblio-
tece jest wiele ksià˝ek popularnonaukowych”.
2
Sà osoby, które lubià zapisywaç us∏yszane anegdoty i dowcipy. Oto strona pewnego notesu
z trzema takimi tekstami. Niestety, czegoÊ w nich brak. Uzupe∏nij je myÊlnikami, tak aby by-
∏y zapisane zgodnie z obowiàzujàcymi w j´zyku polskim zasadami interpunkcji.
W przychodni lekarskiej
W jakiej okolicy poczu∏ pan bóle?
W okolicy Dworca G∏ównego.
Wywiad ze znanym re˝yserem filmowym
Co pan ostatnio nakr´ci∏?
Zegarek.
11
2
Monolog, dialog, polilog
Lekarz radzi pacjentowi
Niech pan chodzi wczeÊnie spaç. Ja sam k∏ad´ si´ spaç z kurami.
Panu doktorowi to dobrze, ale skàd ja wezm´ kury?
A mo˝e móg∏byÊ sam napisaç jakiÊ dowcipny dialog?
3
Uzupe∏nij brakujàce znaki interpunkcyjne w poni˝szych tekstach. A mo˝e uda ci si´ to zro-
biç w dwojaki sposób?
a) Z poÊpiechem ubierano pewnà dam´, która mia∏a si´ udaç do obserwatorium dla widze-
nia zaçmienia Ksi´˝yca. Nie Êpieszcie si´ znów tak bardzo – rzek∏a do obecnych – pan
Arago [s∏ynny astronom] jest tak uprzejmy, ˝e je˝eli si´ nawet spóêni´, to jeszcze raz po-
wtórzy dla mnie zaçmienie.
b) Ksià˝´ pewien, widzàc kiedyÊ filozofa, zajadajàcego przysmaki, zapyta∏: Có˝ to, i filozo-
fowie lubià tak˝e ∏akotki? Czemu nie? odrzek∏ filozof. Albo˝ natura dla samych tylko
nieuków dobre rzeczy stworzy∏a?
Ciekawe,
czy taki znak wprowadza
s∏owa wypowiadane
chórem?
Obserwujàc osoby pos∏ugujàce si´ j´zykiem w ró˝nych sytuacjach, j´zykoznawcy wy-
ró˝nili trzy formy wypowiedzi: monolog, dialog i polilog.
Monolog
to d∏u˝sza wypowiedê jednej osoby, najcz´Êciej na okreÊlony temat. Jest ona
ciàgiem wypowiedzeƒ, tworzàcych spójnà ca∏oÊç.
Dialog
to ciàg nast´pujàcych po sobie wypowiedzi co najmniej dwóch osób. Kiedy
jedna z nich mówi, pozosta∏e s∏uchajà, a nast´pnie któraÊ mówi coÊ, co jest albo odpo-
wiedzià na pytanie postawione przez pierwszà, albo nawiàzaniem do jej wypowiedzi.
Kolejne s∏owa sà wypowiadane albo znów przez pierwszà osob´, albo przez nast´pnà
i nawiàzujà do poprzednich zdaƒ. Wypowiedzi sk∏adajàce si´ na dialog nie sà wi´c
samodzielne – zale˝à od siebie zarówno formalnie, jak i znaczeniowo.
Polilog
to wiele wypowiedzi wielu osób znajdujàcych si´ w tym samym miejscu, na
przyk∏ad siedzàcych przy stole w wielkiej sali jadalnej lub czekajàcych w poczekalni
lekarskiej. W wypadku polilogu zdarza si´, ˝e jednoczeÊnie mówi kilka osób na ró˝ne
tematy. Nie mówià one jednak do siebie; ka˝da z nich ma swojego s∏uchacza lub s∏ucha-
czy, którzy mogà, ale nie muszà, reagowaç na us∏yszane s∏owa.
12
Monolog, dialog, polilog
2
4
Dokoƒcz poni˝sze zdania:
a) Je˝eli przez d∏u˝szy czas mówi tylko jedna osoba, jej wypowiedê jest ...............................
b) Je˝eli rozmawiajà ze sobà dwie osoby, ich wypowiedzi tworzà .......................................
c) Je˝eli mówi wiele osób jednoczeÊnie, ich wypowiedzi tworzà .........................................
5
Jak nazwiesz (monologiem, dialogiem czy polilogiem) wypowiedzi:
a) przewodniczàcego samorzàdu szkolnego, który przedstawia uczniom program trzydnio-
wej wycieczki w góry;
b) ucznia odpowiadajàcego przy tablicy i nauczyciela komentujàcego jego s∏owa;
c) uczniów dyskutujàcych na lekcji j´zyka polskiego o przeczytanej ksià˝ce;
d) nauczycielki rozmawiajàcej z rodzicami jednego z uczniów na temat jego zachowania
w szkole;
e) uczniów siedzàcych na korytarzu w czasie przerwy;
f) uczestników przyj´cia urodzinowego;
g) pos∏ów w czasie obrad sejmowych;
h) spikera telewizyjnego.
6
Wpisz w miejsce kropek terminy:
monolog
,
dialog
lub
polilog
.
a) Przemówienie jest ...........................
b) Utwór dramatyczny sk∏ada si´ ze scen. Ka˝da z nich jest najcz´Êciej ....................
c) Wyk∏ad jest ......................
d) Rozmowa telefoniczna jest .......................
7
Przeczytaj wiersz Jana Twardowskiego pt. „Podzi´kowanie” (podr´cznik do kszta∏cenia kul-
turowego, cz´Êç I, rozdzia∏ 8.). Czy jest on monologiem, dialogiem czy polilogiem?
Jak myÊlisz,
czy koncert to polilog
muzyczny?
Mo˝e
raczej polifon.
13
2
Monolog, dialog, polilog
8
A teraz przeczytaj zamieszczony ni˝ej inny wiersz Jana Twardowskiego, któremu autor nada∏
postaç polilogu, chocia˝ nie oddzieli∏ od siebie wypowiedzi poszczególnych osób mówià-
cych w wierszu. Spróbuj zrobiç to ty, umieszczajàc myÊlnik przed ka˝dym zdaniem, które
wypowiada kolejny m´drzec. Jak myÊlisz, czy wszystkie wypowiedziane przez nich s∏owa
zosta∏y umieszczone w wierszu?
m´drcy
Odnajdziemy go – szeptali
pod niebem spadajàcym jak g∏´binowe ˝elazo
˝adna gwiazda nie jest pewna przed Êwitem
Z∏oto które wieziemy w baga˝niku nie krzyczy jak paw
mirra ukl´k∏a kadzid∏o protestuje ˝e nie jest motylem
wszystkie karmiàce liÊcie nie sta∏y si´ kolcami
Nie chwiejmy si´ ju˝ jak furtka na jednym zawiasie
byle tylko nie uczyniç z niego grzecznej prawdy
tak ÊciÊle udowodnionej ˝e niepewnej
tak pocieszajàcej ˝e tylko ludzkiej
9
Zastanów si´ i odpowiedz na pytania, starajàc si´ uzasadniaç swoje odpowiedzi.
a) Czy ka˝dà rozmow´ nazwiemy dialogiem?
b) Czy dialog nale˝y traktowaç jak sum´ monologów?
c) Czy mo˝na powiedzieç, ˝e polilog jest sumà dialogów?
d) Czy mo˝na wyobraziç sobie takà sytuacj´, w której polilog jest sumà monologów?
e) Co ∏àczy wypowiedzi sk∏adajàce si´ na polilog?
f) Czy wypowiedê jednozdaniowa mo˝e byç nazwana monologiem?
g) Czy monolog, w którym mówiàcy przytacza rozmow´ innych osób, przestaje byç mono-
logiem?
h) Czy istniejà takie wypowiedzi, których nie da si´ uznaç ani za cz´Êç monologu, ani dia-
logu, ani polilogu?
i) Miesi´cznik poÊwi´cony dramaturgii wspó∏czesnej ma tytu∏ „Dialog”. Czy móg∏byÊ uza-
sadniç taki wybór tytu∏u?
14
[ Pobierz całość w formacie PDF ]